THITHRUAINAK (Leadership)

                                                                                          

A. Hruaitu suallam

 Theih zong theihlo zongah minung cu midang hna kha hip khawhnak le uk khawhnak asiloah kanmah zong kha mi nih ukmi sinak tin pakhat khat cungin a luat lomi kan si. Kanmah kha zulh duhnak thinlung an ngeih khawhnak dingah midang kha lemsawi le mi thinlung lakter khawh kha hruaitu a sinak cu a si. John Maxwell nih "hruaitu timi cu mizapi hip khawhnak" tiin fawi tein suallam a rak langter. J.Robert Cloton nih cun hruaitu timi cu"hruaitu a simi nih hruaitu sinak a hram kha hmangin ri khiahmi caan chungah an i tinhmi kha phakkhawh le a hruaimi hna minung kha hman khawh hi a si” tiah an rak chim cio. Cucaah hruaitu nih a hruaimi hna kha an i tinhmi phakkhawhnak le an i tinhmi thil nih tthatnak a chuahter khawnak asiloah riantuan mi hlawhtlinnak caah zeibantuk hmun le caan, zeibantuk rian, zeibantuk riantuantu bu an si zongah hruaitu kha a biapi bikmi a si.

Sihmanhsehlaw Khrihfa hruaitu sinak lei in kan zohthan ahcun hruaitu timi cu cunglei in nawl petu, zeibantuk rian poah kha tlaitu, tuannak nawl a ngei biktu a fek ngaimi nawl peknak le aw ring ngai in nawlpeknak humhim a ngeitu tinak a si lo.

B. Zei bantuk minung dah hruaitu an si.

Hruaitu tha timi cu tahnak pakhat in kan tah ahcun nuhrin chihmi fimnak le thazaang pakhat a si. Minung pakhat cio hi thil tikhawh thawnnak kan ngei cio. Sihmanhsehlaw hruaitu ttha timi hi Pathian pekmi pahrang a si tiah a fawinak in chim khawh a si lo. Cu bantuk laksawng hna kha Pathian pekmi a si kan ti lio ah hruaitu sinak hi cawnnak in hmunh khawhmi a si ve ti hi kan philh lo ding a si. Minung pakhat hi hruaitu si khawhnak thazaang he hrin chihmi an um bantukin hruaitu tha pakhat si khawhnak ding ah cawnnak a hau vemi a si. Chuahpimi thinlung he hruaitu si khawhnak ngeih lo hmanh ah cawnnak in hruaitu tha a si kho ti hi kan philhlo ding a si.

Sihmanhsehlaw mi hruai thiamnak le uk thiamnak hna hi Khrihfa zumhnak ah Pathian thlarau umkpinak le lam hruainak a si tiah kan zumh. Zeicahtiah Josef nih mi a hruai thiamnak a ngeihmi cu Pathian thlarau umpinak a si (Gen. 41:38). Solomon mi hruai thiamnak cu Pathian nih a pekmi a si. Cucaah a cunglei kan lakter bantuk in hruaitu sikhawhnak ah thil pathum a um i cu hna cu Nuhrin chihmi le cawnnak in le Pathian thlarau umpinak le lamhruainak hna hi an si tiah a tlangpi cun chim khawh a si. 

C. Hruaitu sinak phunthum.

German mi nunphung lei cawnnak sang a ngeimi Max Weber nih hruaitu sinak pathum le cu hna i an nawlngaihnak le an huham kong a tialmi ah hitin a chim.

1. Pakhat le pakhat pehzulh in uknak: Fekte in a um cangmi bu pakhat cu zumhnak le sining kha dirkamh in cu he a tlak dingmi hruaitu kha thim an si tawn. Eg. Siangpahrang fapa asiloah fanu hna kha pehzulh in Siangpahrang an ttuan tawn.

2. A minung kha papek in tuantermi hruaitermi hruaitu sinak: Hi bantuk hruaitu sinak hi a hlei deuh in riantuan khawhnak le a hlei deuh in nuncaan ziaza thatnak ruangah thimmi hna an si. Hi bantuk hruaitu sinak, cun amah nih a ngeihmi mi hruai thiamnak thazang le mibu hruainak ah a herhmi thazang kha aa tluk tawn lo. Theihhngalhnak a fimthiamnak le mi lunglak khawhnak tu khan nawlngeihnak kha an hmuh tawn.

3. Upadi ning tein hruaitu sinak: Hi bantuk hruaitu sinak cu upadi he a naihbikmi minung kha thim in rian pek an si. Hman liomi upadi hmangin mipi nih thimmi hruaitu sinak pungsan cu Democracy hruainak phung a si.

D. Zeibantuk hruaitu sinak dah kan hman lai.

Mibu pakhat siloah ah rianttuantu bu pakhat hruainak caah  Democracy hruainak hi a tthabik tiah an ruah cio. Rothil bantukin hruaitu sinak, pakhatkhat i pek chinnak hna le a minung kha papek in hruaitu siter hna hi cu mibu hruainak ah tthazaang pek lomi a si. Sihmanhsehlaw a thabik mi hruaitu sikhawhnak pakhat lawng a um tiah chim khawh a si lo. Miphun kip hi anmah le nunphung le hruaining hna nih an hnu in a zulh cio ko hna. An bu dirhmun le fek tein a dir cangmi cungah khan hruaitu sinak cu aa thleng lengmangmi a si caah hruaitu sikhawhnak hi a thabikmi tiah chimkhawh a si lo.

E. Hruaitu lungput:

Khrihfa hruaitu kan si zongah ram le miphun hruaitu kan si zongah Pathian nih mipi hna hmangin a thim mi hna an si caah a sunglawimi rian a tuan khomi kan si. Abik in Khrihfabu hruaitu cu Pathian minung hruaitu kan si. Minung cu aho hmanh sualnak chungin a rami le sualnak chungin a tthangmi kan si. Cucaah Pathian minung sinak chungin a rami kan si lo. Bawi Jesuh cu ka khamktu le ka bawipa a si tiah kan pom hnu zongah Pathian minung si dingah le Amah muikeng chin lengmang ding in thlen a haumi kan si. Cucaah hruaitu cu mipi hmaiah a kal chung ding kan si i kanmah kan thancho lo ahcun kan Khrihfa or ram le miphun hna an thangcho lai lo. Kanmah thla kan cam lo ahcun kan hruaimi hna zong nih thla an cam ve lai lo. Kanmah nih Pathian duhnak thinlung taktak kan ngeih lo ahcun Khrihfabu zong nih Pathian duhnak taktak an ngei ve lai lo. Kanmah nih tangdornak thinlung kan ngeih lo ahcun kan hruaimi hna zong nih tangdornak thinlung an ngei kho ve lai lo. Pekchan duhnak thinlung kan ngeih lo ahcun pekchan duhnak thinlung an ngei ve lai lo. Thlarau tlau dawtnak thinlung kan nfeih lo ahcun thlarau tlau dawtnak thinlung an ngei kho ve lai lo. Miphun dawtnak taktak thinlung kan ngei lo ahcun miphun dawtnak taktak thinlung an ngei ve lai lo. Dinfelnak kan ngeih lo ahcun dinfelnak an ngei ve lai lo. James Smith nih cun "Khrihfabu muisam cu hruaitu pawl i sinak a rak lang thanmi (reflection) a si" a rak ti.

F. Huaitu le hruaimi hna dirhmun.

Rian pakhat ttuanvo laknak ah cawnnak le theihhngalhnak a hlei in ngeih a hau tawn. Cu bantukin thate in cawnnak a ngei lomi kha 'laymen or lay people" an ti tawn hna.  Cu biafang cu abik in Khrihfa hruainak ah kan hman deuhmi biafang ah a cang. Mah biafang hi Latin holh "laos" in a rami a si i a suallam cu "Pathian minung" tinak a si. Sihmanhsehlaw a hnu ahcun mah biafang ruangah mibu pahninh asiloah dirhmun aa khat lomi mibu bantuk ah ruahnak a chuah pi. Abik in khrihfabu chungah cawnnak a ngei i caantling in riantuanmi hna kha “Pastor’ kan ti hna i cawnnak a ngei lomi hna kha ‘laymen’ kan ti hna. Ahmasa ah "Pathian minung" tiah dirhmun khat tein ruahnak ngeimi kha tuanvo pekmi min ruangah sinak i khah lonak ruahnak tiang mi thinlung ah a hrin.

Cu ruahnak nihcun caantling rian a tuanmi pawl nih chungtel pawl kha chiah chungmi tthazaang (reserved force) bantukin ruahsualnak a chuahpi kho. Sihmanhsehlaw  hruaitu le hruaimi hna dirhmun aa hrampi cu aa khatmi kan si ko. Tuanmi rian vialte aa dang ciomi kan si i cucaah dirhmun khat ttuanvo ngei cio kan si. Zeicahtiah minung kip hi Pathian pekmi pahrang kan ngei cio. Cu kan ngeih cio mi hmangin Pathian riantuannak ah siseh, khua le ram riantuannak ah siseh a tuan ciomi kan si.

G. Hruaitu cu pehtlaih thiammi a si ding a si.

Pehtlainak kan ti tikah phun tampi a um. Cu hna cu ca lei i pehtlainak, cun tuchan cu I.T. chan a si cang i cu bantuk thiamnak hmangin i pehtlaihnak le nunzia le hmurka hna hmangin i pehtlaihnak tiah a phunphun in a um. Zeibantuk riantuan timi bu kan si zongah a herhmi cu Pakhat le pakhat a cunglei ka langhtermi hna hmangin pehtlai thimnak hi a si. Zeibantuk tuanvo ngeimi kan si zongah hawi he pehtlainak ngei loin rian kan tuan ahcun a hnu ah pumpak thil bantukin ruahnak a chuah kho. Cucaah hawi he i pehtlai thiam hi lungrualnak lei-ah a kalpi tu mibu thazaang pakhat a si.

Chin miphun hna hi hawi he riantuan tinak ahcun kan chambau rua tiah ka ruah. Zeicahtiah Vawlei rianttuan ttinak cu chim lo, Pathian lei riantuan tinak hmanh ah lungrual tein tuan ti a har ngai tawn. Pakhat le pakhat hmunhthiamnak le theihthiamnak (Transparency) a um kho lo. Miphun in kan um, bu asiloah ah a fing le tlangin in kan um tuk. Hi hi kan zawtnak pakhat a si.

H. Hruaitu le zulhmi phung tleihchan duhnak thinlung.

Zeibantuk riantuantu bu kan si ah zulhmi phung (law) hi ngeih zungzal a si. Riantuantu bu pakhat khat nih zulhmi phung a ngeih lo ahcun cu bantuk riantuannak cu tih a nung ngaimi a si. Cheukhat nih a bik in Khrihfabu riantuannak ah kei cu phung le lam zeihmanh ah ka rel lo a timi an um tawn. Cu bantuk hruainak cu tihnung ngaimi hruainak a si. Zeiruangah tiah phung le lam a umlonak hmun ahcun mi pakhat i nawlngeihnak (dictatorship) a um kho ngaimi a si. Phung le lam cu mipi nih hruaitu hna kuttleih (handle) ding caah serpiakmi a si i cucaah hruaitu hna nih zulhphung kha tha tein aa tleih lo ahcun mipi zeirello a si. Bu riantuannak i phung le lam ningin biachim hi pakhat le pakhat ti hramnak a um lo i duhnung ngaimi kalphung pakhat a si

Cherhchanmi cauk

1.Pawl, Seng Oh an: 7 key Principles of Dynamic Church growth, pp 12-16

2.Dr. John C. Maxwell, Paper Presentation, EQUIP Gr.

3.Rev. Dr. Awng Khin, “Christian leader”

4.Dr. John C. Maxwell, “Leadership Baibal”@2012

5. Rev. Simon Pau Khanh En