A THANGCHOMI KHRIHFABU

Biahram domhnak

Tulio Khrihfabu ah an hman ngaimi biafang hna cu a thangmi Khrihfa (Church Growths), hmual ngeimi Khrihfa, a ngan a dammi Khrihfabu (Healthy Church) hna hi a si. 

Cu hna lak ah a dammi Khrihfa hi a biapi bik a timi zong an um. Asinain Khrifabu than timi ah hin a zeibantuk khi dah a thangchomi Khrihfabu cu an si i zeibantuk dah a dammi Khrihfa cu an si ti hi ruahnak a dang cio. Cheukhat caah cun thawhlawm a tamdeuh, Biakinn le thutdan capuai hna ringawn hna a thatdeuh zong kha thancho ah a ruatmi an um bantukin cheukhat hna nihcun pumhnak progrem a that le a nuamh hna zong kha thancho ah aa ruatmi hna zong um a si. Cu bantukin member tam le aa pummi tam zong kha than ah ruah khawh a si. Cucaah Khrihfabu thanchonak hi mit in hmuhkhawhmi le hmuhkhawh lomi ti in an then tawn. Hmunh khawhmi ahcun minung, Biakinn, phaisa, inn le lo tbk hna hi an si i hmunh khawh lomi ahcun  Zumhnak le Khrihfa nuncan ziaza, eg Khrihfabu chungah dawtnak le remnak hna tbk   hna hi an si.

1. Hmunh khawmi thannak.

Mi tampi nih Khrihfabu than tahnak ah minung member karh in zoh a si. Sihmanhsehlaw Luke nih chimning ahcun “Pathian  khamhnak a hmumi hna an tam deuh deuh”, tiah (Lam 2:47) a rak chim. Hika zawn i Luke nih a chimmi hi Pathian zum lomi hna nih Pathian an rak zumh i Khrihfabu chungah a rak lutmi hna chim duhmi an si. Cucaah Khrihfabu dang in siseh, hmun dangin siseh, zumtu a si ciomi hna kan sinah an rak ithial khi member karh phunkhat cu a si ko nain Lamkaltu chan hna i Khrihfami karh bantuk cu a si lo. Khrihfabu thanchonak ah zumtu thar karhternak hi a biapi ngaimi a si. Khrihfabu thannak (Church Growth theory) a chuahpitu pawl nih a biapi ngaiin an ruah tawnmi cu “zumtu thar a silomi chungin Khrihfabu thar le Biakinn thar a karh chin lengmang hi Khrihfabu nih a riantuannak hlawhtlinnak ah a ruah sual ahcun a riantuan ding taktak a tuan lo tinak a si” an ti.

Cu lengah Khrihfabu timi cu ram pakhat, miphun pakhat, holh pakhhat, cung i a dirmi a si lo. Cathar Khrihfabu cu Miphun tampi holh dangdang an si. Cucaah Khrihfabu than tahnak ah kan Khrihfabu cio ah miphun kip an i tel le tel lonak nih hin Khrihfabu a thancho le thancho lo a langhtertu a si ve. Cu bantuk mit in, Laimi nih kan dirhmi Khrihfabu hi kan zohthan ahcun tlin lo dawh kan si. A ruang cu miphun in, eg Hakha, Falam, Tidim tbk in le holh phun deuh in Khrihfabu dirhnak hi kan mitthlam ah kan cuanter deuh zungzal.

Cu lengah Khrihfabu cu zumlotu hna sinah thawngtha bia phuangtu a si le si lonak nih hin a thangchomi Khrifabu a si le silo a langhter bantukin, Khrihfabu nih pongkam vawlei he pehtlainak tha a tuah le tuah lo, Khrihfabu nih zatlang nun  tlennak (Social reform) a tuah maw tuah lo, mibu thanchonak a donkhamtu policy tha lo le minung man ngeihter lonak (dehumanization) tuahsernak phunphun hna chung in donhtlennak a duhmi a si le si lo, Khrihfabu  progrem tuahmi hna kha member kip nih tel ve duhnak an ngeih le ngeih lo hna in a thangchomi Khrihfabu an si le si lo, theih khawh an si.  Khrihfabu timi cu Pathian nih vawlei ah a riantuntu ding in a hmanmi a si caah Pathian nih a duhpiakmi rian tuanding a si. Cucaah Pathian nih zei rian dah tuanter a duh timi a theihfian a herh. Cu bantuk theihfian in rian a tuanmi hna Khrihfabu cu a thangchomi an si.

2. Hmunh khawh lomi thannak

(a). Zumhnak lei thannak. Khrihfa than kan timi a laifang cu zumhnak than hi a si. Zumhnak lei than a fian khawhnak dingah zumtu hmasa hna tuanbia hi chim ka duh. Zumtu  hmasa hna tuanbia zohtik ah Khrihfa pawl cu zumhning a dang tein a ngeimi Pathian pennak ram kong cawnpiaknak a zulmi hna pawl an si. Bawi Jesuh cawnpiaknak nihcun Judah pawl cawnpiaknak abik in Messiah ruahchannak he khan ralchannak nganpi a ngei.  Cucaah Khrihfa cawnpiaknak kha Cozah  dotu an si tiah Greek le Rom chan ah an rak ruah hna i fakpi in an rak hrem hna. Cucaah Khrihfa pawl cu hremnak le intuarnak tampi an rak ton. Cu ruangah zumhnak a fekmi hna cu marta in an rak thi. Nihin ah kha lio chan kha Khrihfabu an tuanbia a dawh lio caan, zumhnak lei  an thawn lio caan tiah ruat an si. Aruang cu minung sinak lei in harnak le retheihnak in an um lio caan le pumh ngam lo le Khrihfa ka si ti hmanh an chim ngam lo lio caan, Biakinn le thilri hna an ngeih lo lio caan si ko hmanh she law zumhnak lei in Khrihfa pakhat le khat dawtnak lei in zohchun awk tlak an si lio caante a rak si.

Cu bantukin Khrihfabu tuanbia zoh tikah Constantine kha Siangpahrang a rak si i Khrihfa pawl kha CE 313 ah zalawnnak a rak pek hna lengah CE 383 ah Khrihfa biaknak kha cozah biaknak ah a rak cohlan. Cu tikah Constantine ukmi Rom rampi cu hmunkip ah Khrihfa an rak karh. Lungthlennak taktak a ngei lomi hna zong mitampi Khrihfabu chungah an rak lut ve. Constantine Siangpahrang nih Khrihfa pawl cu zalawng tein a umter hna caah amah cu an rak cawisang tuk hringhran i cu ruangah Bible nawlngeihnak in amah nawlngeihnak kha a rak sang deuh. Mipi nih Bible duhnak nakin an Siangpahrang duhnak kha an rak kawl deuh caah cozah le Khrihfabu kha then khawh loin an rak um. Cu ruangah, mah chan lio Khrihfabu cu a muih lio chan (The age of darkness) an rak ti.

(b). Khrihfa nuncan ziaza lei thannak

Khrihfabu hi minung tuaktannak in huham le sunparnak he a um lio caan le Biakinn hna a that lio caan, minung member an tam lio caan  kha an thancho lio caan a rak si lem lo. Cu caan cu an tumchuk lio caan tu a rak si. Cu bantukin CE 1054 hnu ahcun Khrihfabu nawlngeihnak kha Europe ram chungah a rak thangcho i Rom ram nawlngeihnak cu Khrihfabu politic tang ah a rak um. Hilio chan ah hin “Pathian nih minung cu amah muikeng in a ser” (Gen. 1:27) kha Pathian muikeng in sernak ah minung thil ti khawhnak (human possibility) aa tel chih tiah cu zawn te cu faktuk in an rak thliar i cu ruangah cu lio tuanbia tialtu hna nih cun  “khamhnak rian kha Pathian kutchung in an chuh” an rak ti hna.

Cu lengah tah khawh lomi Khrihfa thannak ah nuncan ziaza hi a biapi ngaimi a si  Bawi Jesuh nih a vawlei ah a ratpimi thawngtha cu Pathian pennak kong a si. Pathian pennak nih a langhtermi cu dawtnak le remnak hi a si. Hi kong hi profet chan zong ah Isaiah nih fakpi in an rak aupi cang. “Cu Messiah chan ahcun tuu le maheh an tlawngti lai” a ti. Tuu le maheh timi cu miphun pakhat le khat rem lonak kha a chim duhmi a si. Nihin kan Chin ram ah a min in cun Khrihfa ram a si kan ti nain kan bu a dan ruangah le kan zumhning aa dan ruangah theihthiam lonak tampi a um. Cu ruangah chungkhar ah, khuatlang ah rem lonak tampi a chuah. Kan bu aa dan ruangah zatlang nun zong a rawk taktak. Cucaah Khrihfa sinak lei cun kan thangcho nain Khrihfa nuncan ziaza lei cun tang ah kan tla.

Chinmi phun khuaika ram kan um ah tang ah a kan thlatu cu kan nunning hi a si. Bawi Jesuh nih a ratpimi remnak le daihnak kha amah Pathian he pehtlaihnak ca lawng ah kan ruat i Pathian uknak i luh khawhnak caah zei bantukin umding kha kan ruat ti lo. Khrihfa kan sinak nih hin zei poh tuah awnh bantuk ah kan ruat i kan duhmi ei le din men in kan um. Biakinn ah Bible ca le hla cauk put men in kal hi Khrihfa lei thanchonak a si bal lo. Khrihfa nuncan ziaza kan kan ngeihmi tu hi thanchonak a si. Cu lengah Khrihfa nuncan ziaza kan cawnmi a tlawmtukmi nih hin kan khamhnak tlam a tlinter kho lo.

Biatlang komhnak

Nihin ah Khrihfabu sinak chim hi a tlawmngai cang. Kan chim hmanh ah a sinak taktak hi kan chim lo. Khrihfabu timi cu Greek holh Kuriakos biafang in a rami a si. A sullam cu “Bawipa ta”tinak a si. Cucaah Khrihfabu i chungtel (member) hna hi Khrih i chungtel kan sinak in Khrihfabu pakhat chungtel kan sinak hi a biapi deuh ah kan ruat. Cucaah Kan Khrihfabu asilomi kha kan daw kho ti hna lo. Mithiang Pawl nihcun “Pathian pennak chungah cun zumhnak le ruahchannak a lo lai i dawtnak lawng a hmun lai” (1Kor. 13:13) a ti. Bawi Jesuh zong nih vawlei ah a ratpimi cu Jentail Judah thleidannak um loin le nu le pa thleidannak um lo hi a si.

Sernak tuanbia kan zoh ah pathian cu a um lomi umtertu a si tiah kan hmuh. Cu bantukin kan nih Pathian fa le a bu in a ummi Khrihfabu nih kan ram le miphun nih a herhmi a um rihlomi eg dawtnak le zawnruahnak hna, umtertu ding kan si. Dr. Bernard Luai Hre nih a chim tawnmi cu “Laimi Khrihfa pawl hi thiltha dang ser kan thiam rua lo; kan thiam bikmi cu Khrihfabu ser le Bible Sianginn dirh hi a si” a rak ti.  Cucaah Pathian thil sermi hi a dih cang ti um lo i pehzulh in a ser liopi (progressive) a si ti hi tulio zumhning a si. Cu bantukin Khrihfabu hna zong nih kanmah le chambaunak zawn cio theih in a hmanmi Khrihfa thanchonak lei lam kan panh hi kan herhmi a si.