FIMNAK CU CAWNNAK IN A RA

Biahram domhnak

Fimnak hi mirang holh in “Wisdom” an ti i fawi tein suallam fianter a har ngai.  Latin holh “Educare” biafang in a rami a si i a suallam cu chuaklak in hruai, chuaklak in hnuk tinak a si. 

Cucaah fimnak hi minung kan nunnak lamhruaitu a si. Minung nih mah le mah kan i  hngalhfiannak a si. Mi cheu nih fimnak a hrampi cu a thianghlimmi ruahnak a si an ti ve.  Fimnak hi a phunphun in an ruahnak an chim cio. Plato nih cu “Fimnak taktak cu thatnak kha raltha tein le ningcang tein hmanthiam a si” a ti. Taoism nih fimnak a hmuhning cu zeidah chim ding le zei caan ah chim ding hngalh kha a si a ti. Catherine Marshall nih cun mah le mah cawisannak (To make self promotion) a si a ti.

1.Fimnak nih thilthar a chuahter.

Vawleicung pumpi fimnak le thiamnak aa thlen ning hi mifim pawl nih phunthum in an then. BC. 900 in AD 1650 tiang kum 2550 chung hi lothawh le satil zuat chan. AD 1650-1950  kum 300 chung hi seh lei thanchonak chan. AD. 1950 a hnu lei kha fim le thiam chan (knowledge ages) an ti. Mah chan hi Computer lei Electronic chan a si. Vawleicung thanchoning hi kan zohtik ah 1944 kum ah Atom bom an rak tuah i cu hnu kum 10 a rauh hnu 1955 ah Rusia nih Kyutoot a rak ser. Cu hnu kum 15 hnu 1970 in Computer thiamnak a chuak. 1980 hnu i cun information ( I.T.) chan ti a si cang. A hlan i thilthar pakhat a chuah khawhnak ding caah a kum in, a thong le a za a a rau tonmi kha minung fimthiamnak a thancho ruangah kum le khua rau lo in thilthar phunphun a rak chuak kho lengmang . Nihin ahcun nifatin ti awk in thil thar phunphun le muisam (design) phunphun a chuak cang. Aruang cu fimnak a thancho ruangah a si. Cucaah Vawlei thanchonak le thilthar a chuahkhawhnak hna fimnak le thiamnak hi biapi ngaimi a si..

2. Fimnak cu cawn a haumi a si.

Laimi cheukhat nihcun fimnak hi i chuahpimi nuhrin thluak a si tiah a ruatmi zong kan um. Kan chim tawnmi cu a nih cu a nuhrin thluak ah a hrut, a fim ti a si. Aruang pakhat cu kan ram ah fimnak cawnnak a rak um lo caah a si. Asinain tuchan ahcun a nih cu a fim, a hrut ti hi a nu hrin thluak in tah khawh a si ti lo. Cawnmi le hngalhmi tamdeuh a ngeimi hna kha mifim kan ti cang ko hna. Cawnmi le hngalhmi a tamdeuh hrat ahcun fimdeuh cu a si ko. Cawnpah le hngalhpah ve lo ahcun mifim ah cohlan awk a har cang. Zeiruangah ti ahcun fimnak hi cawnnak le thiamnak aa tel lo ahcun thlam a tling kho ti lo. Cucaah fimnak hi minung thanchonak ah a herh bikmi thil pakhat  si. Hi chanthar chung ah hin cawnnak ngeih hi a hlei in kan herh. Kan cawnmi paoh ah thiamnak men siloin thiam hlei khun kan hau cang. Braham Heschel an timi pa nih Greek pawl nih theih duh ah an cawn. Hebrew pawl nih upatnak hmuh duh ah an cawn, kan mah pawl nih hman duh ah kan cawn tiah a rak ti. Cawn lawng ah hman khawhmi fimnak ngeih khawh a si.

3.  Caan kan ngeih lioah cawn ding kan si.

Cu cawnnak cu caan a um lio-te ah cawn ding a si. Cawnnak caah caan tha bik cu mino si lio caan hi a si. Nolio ah thluak a tha i a rangdeuh in thiam a fawi. Kum upat hnu cun thluak a nuar cang i philhhthan lengmang a si. Cawnnak caah cun kum upa ti cu a um lo ti a si nain cawnnak caah caan a tha bik cu nolio caan hi a si ko. Cu bantuk caan a ngeimi Mino hna nih thildang kha biapi ah ruat lo in fimnak hi kan cawn hmasa ding a si. Fimnak kha hmasabik ah a ruat lomi hna mino tampi cu a hnu ah i ngaihchihnak nih a zulh tawn hna. Cucaah  kan caan hi hmantthiam kan herh. A caan lio te ah thil a tuah thiammi hna cu zeitik hmanh ah an i ngaihchih bal lo. Nolio caan a dih cun no lo lio caan a phan lai. Cu tikah hnulei ah kirtthankhawh a si ti lai lo. An caan a hmangthiammi hna cu vawleicung ah minthang an si. Cucaah nihin mino pawl nih thil dang nakin fimnak le thiamnak cawn hi hmasa bik ah  kawl ding a si. Cu bantuk cu a thangchomi an si.