COVID-19 HRIK HI ZEITIN DAH CHIN KHRIHFA NIH KAN DOH.

Kan hngalh bantukin 2019 December in Coronavirus cu China ram Wuhan khua in a keuh i March thla ahcun vawlei a cur dih. Cozah nih biatak tein tan a lak ko nain nihin tiangah damnak an hmu lo. Aho hmanh zalawng tein um khawh a si lo. 

Hi zawtnak hi vawlei ralthuam nih a tei lo. Ramri zong a ngei lo. Vawilei hmun kip ah um hmun a khor. Ram lian le thilti kho kan timi ram nih an tur khun. Italy ram doctor pakhat nih "mah zawtnak a tih nunnak hi thei taktak hna she law innka hram hmanh ah an dir ngam lai lo" a ti.Vawlei nih ni tha lo a hman lio a si. Ni tha lo chungah kan um.

Nunphung vialte zong an buai dih. Hi bantuk hi vawlei ah a um bal lo. Ram kip nih an sui ciomi budget vialte a hnorsuang dih. Billian in hi zawtnak ruangah an dih. Kawlram ahcun department cio ah kumkhat budget an pek cangmi hna kha ting thong hnih cio Covid-19 ral dohnak caah an lakpiak than hna ti a si. Hi zawtnak nih hin chawletthalnak (Economic) tiang in a tlakter dih. Company vialte a hnawrsuang dih. Mah zawtnak a dih hmanh in sipuazi a thatthan khawhnak ding can saupi lak a hau lai ti a si.

Miphun sinak lungput zong a langhter dih. Russia zong nih 14 chung inn um maw nan i thim lai kum 5 chung thongtlak a ti hna. Inndia nih leng chuakmi hna cu fung in in a dawi hna cu hmuh cio a si. Kawlram nih cun chimh ngai lo cu a zungzal in kan i thenthai ko lai a ti hna. Cheukhat cozah nih cantha lakin an nawlngaihnak kha an chapchin lengmang ve. Upadi an sertharmi nih rang tak in hmun a lak. Cucaah cheukhat nih nawlngeihnak an tuahthar mi hi Covid-19 caah sullam a ngei lomi a um len an ti hna. Nawlngeitu hna nih hmun le can um loin mi tlaih le hrem khawhnak nawl an ngei. Cu nih cun minung zalawnnak a hrawh. Vawlei mi nih an tih bikmi mercer law ai ah emergency law a rak lar. Philipin ram ahcun mipi nih an Priminister cu Emergency power le dollar billian 5.4 covid 19 caah hman khawhnak nawl an pek. Mah bantuk law hi ram chung upadi thiam pawl nih an rak cohlan khawh lomi a si tawn.  Asinain a can nih biachim in an duh lo zongah hman a herh can a si. Cheukhat ahcun cozah nih Emergency law sermi kha party dang (opppsite party) dohnak ah rak hmangmi zong an um ti a si.

Biaknak lei tiangin a kan mualpho dih. Profet deu tete an chuak. Cu can kha can ah a dih bak lai an ti. A zual chin. Ho hmanh hi virus a riantuan kong hi a thei chung khotu an um lo. A zawmi hna zong nih khuaika in dah ka lak ti a hngal lo. Vawlei ah zei can dah a cam lai ti zong a thei khotu an um lo. Hi bantuk harnak chungah ka um duh ti hmanh ah um zia a ngei lo. Cucaah vawlei thil hi bochan le hngakchan ngam ding a rak si lo. Pathian taktak lo cu vawlei ah bochan ding a rak um lo. Hi thil nih hin kan thlarau mit a vanter ding a si.

Humanism pawl nih hlan ah Pathian lawng nih a hngalh rua tiah an rak ruatmi kha nihin ah minung nih kan hngalh khawh an timi kha an palhnak a langhter. Pathian um lo hi cangkang ah kan i ruat nain nihin kan tonmi nih a fianter ko. Cucaah minung nih cawn chap kan herh ning le hngalh chap kan herh ning a kan theihter. Minung nih kan theih lomi thil a rak um ko ti hi coronavirus nih a langter ko.

Cu lioah a that leiin rak thirtu zong an rak um ve. Minung hi kan thangcho i kan i nuam tuk cang. Kan fimnak le kan theihnak zong a sang deuh chinchin. Cucaah sermi thil hna hi zei hmanh lo ah kan rel chin hna. Vawlei a umtu ning tawn phung kan buaiter tuk cang. Atu ningte in kal chin usi law sermi thil hna hi kan dih donghter ko hna lai. An mah an dihdongh ahcun minung zong hi dih ve ding kan si. Cucaah Pathian nih chitkhat te cu dinhter a duhmi hi a si ko lai an ti ve. Tuliote hi van boruak a thiam bik liote a si. A ruang cu Covid-19 hi van boruak in a kalmi a si lo. Cucaah vawlei ah a dam liote a si. Motor zong a khu a tlawm, sehzung zong a khu a tlawm caah thli a thiang. Adige tiva a thinghlim cang, Italy rili kam ah Dolphin a lang than cang. Japan ram khua pongah sakhi zong a ra than ngam cang. Thailand ram ah zawngte hna zong inn pong ah an ra cang an ti.

Hi zawtnak hrik thalo kong ah hin biahalnak tampi a um. Pathian hremnak a si lai maw? Minung kan sual tuk caah Pathian dantatnak a si maw? Asiloah sehtan hremnak a si lai maw? Pathian hremnak siseh law Pathian cu zaangfahtu Pathian kan ti tung a timi zong an um len. Cu ruangah vawlei ah hi bantuk zawtnak thalo a rak um tikah zeitin in dah Khrihfabu nih a rak hmuh ning a si i zeitin in dah lehnak (response) an rak tuah tawn ti hi langhter ka duhmi a si.

US ram ah March 23-26, 2020 ah khan Covid-19 zawtnak kong ah mipi ruatnak Joshua fund hna nih minung 1000 ruatnak an lak hna. Cu hna nih cun 44% nih covid-19 hi Pathian auhnak a si tiah an pom. A ruang cu Khrihfa asilo 7% nih zeiruang ah dah hi zawtnak thalo hi a rak um hnga tiah Bible ca an rel a ruang an kawl ti a si. 8% nih chungkhar he thlarau lei bia an chim bal lomi nih an chim than ti a si. Cucaah hi zawtnak nih minung lungthin chungah bia tak tein rian a tuan. Khrihfa a si ko nain Pathian bia zei ah a rel lomi hna 14% nih Pathian bia an duh than an ti. An president pa nih hitin a chim. “Tu hi thil phun dang ngai a si. US cu zawtnak ruangah inn ah karkhup sihmanhselaw Pathian bia kaa kip ah kawl in kan tonmi kong hi an kawl. Cuucu cheukhat caah cun an voikhatnak an tuah a si a ti” a ti.

Khrihfabu tuanbia AD 300 hrawngah hrik tha lo a rak um. A min ah Bishop minthang Cyprian min chuan in Plague of cyprian rak an ti. AD 249 –262 ah Rom Emparie caah Decius a si lio a si. Barbarian miphun hna nih Rom ram cu chaklei in tle langlei in an rak tuk tawn hna. Cu tikah kum a zaza in dirh cangmi Rom khuapi cu rawk hram aa thawk ti a si. An mifim hna le siangpahrang nih a ruang an kawl tikah thil pahnih an hmuhmi a um. Pakhatnak ah Rom dirhtu pathian kha mipi nih kan kaltak caah a si an ti. Pahnihnak ah cu Khrihfa cawnpiaknak ruangah a si a ti. Khrihfa pawl nih cun na ral kha daw ti kha an ni cawnpiakmi a si i “khatlei biang an bengh ahcun khatlei kha pe than” timi kha an cawnpiak hna. cucu sal nun ning (slave ethics) a si. Cucaah hi bantuk cawnpiaknak hi Rom miphun thanliannak le sunparnak a donkhamtu a si an ti.

Cu ruangah nawl a chuah i Rom khua a ummi vialte nih Rom pathian sinah thawinak an tuah dih lai. A tuah cang tinak ah certificate an ngeih cio lai a ti. Certificate a ngei lo pawl cu upadi ningin hremnak fakpi an tur lai a rak ti hna. Cu tikah Khrihfa pawl nih Rom pathian cu an rak biak duh lo caah hremnak fakpi an rak ton. An thil zong an rak chuh hna. Cu lioah “Plague of Cyprian” zawtnak a phanh cu a si. Pathian nih phu a hlam hna ti awk in a rak um. Nikhat ah minung 5000 leng an thi ti a rak si. Cu lioah Khriha a si lomi hna cu a zawmi hna kha an chung le an si zongah an rak hlawt hna. An dawt tukmi hna zong himnak an duh caah an tliktak hna. Kaltak a har bikmi thihnak cu kaltak khawh zuam in an rak um. 

Asinain cu lioah Khrihfa hruaitu mithang cu Carthage Bishop Cyprian a si. Amah nihcun zawtnak thalo a chuakmi cu Pathian hremnak in a ruat lo. “Pathian nih kan zumhnak fianternak caah a phantermi a si” a rak ti. Carthage khuami pakhat catial thiam Pontius an timi pa nih cu lio zawtnak hrik a tih nunning cu hi tin a tial. “Hrik tih a nung ngaimi a rak phan. Inn tin an zaw dih. Khuachungah mi ruak hmuh khawh dingin a um liangluang. Aho hmanh mah le mah le mah i tanpi an i tim lo. Virus tih in anmah luatnak kawl cio” a ti. Khrihfabu tuanbia tialtu Eusebius zong nih khan hi kong hi hi tin a tial. “Kan unau tam deuh nihcun (Khrihfa chim duhnak) anmah nun thap in midang lak ah dawtnak le zangfahnak zumhtlak an sinak an langhter. Zawtnak zong kha chawnh ngamh in damlo an buaipi hna. A thimi ruak cu an lak hna i an mit an mit le an ka an khimhter hna. An khawlh hna i vui dingin thuam an thuamh hna. Amah zong kha a hnu ah cun ti cun tuah an si ve an si”a ti. 

Cuti cun Khrihfa pawl nih Bawi Jesuh cawpiaknak midang cungah zangfahnak langhter kha an rak i zuam. Zawtnak a dih i a an tuahsernak theipar (result) an zoh tikah Khrihfa cu an rak karh tuk ti a si. A hnu ah Rom Emprire Julian nih hi tin a tial. “Galiee minung hna nih khan zumhnak aa khatmi lawng si loin midang dam lo pawl zong an zohkhenh hna i a mak tuk a rak ti. Zei ruangah kha Khrifa nih khan kha tluk in mi dang caah an ni pumpek. Zei ruangah dah mah tluk in midang cungah dawtnak an langhter. A damnak zong an nih caah cun hmuh khawh le ser khawh ding zong a si lo. Cu hna sin zong in ruahchanmi pakkhat hmanh an ngei lo. Himnak hmuh duh zongin an tuahmi a si lo. An nun lam hruaitu bik cu John 15:9-16 Jesuh nih cawnpiakmi hna “Mi nih a hawile caah nun a siangmi cu ka hawile an si” timi kha a si ko. Khrih dawtnak an langhter caah a hnu ahcun Khrihfa tampi an rak karh. Cucaah dawtnak nih hin ram a kauter ko.

Kum zabu 14 lioah black death (Bubonic plague) hrik a rak um than. Asinain Khrihfa hmasa hna nih zawtnak hrit thalo an lehrulhmi (response) he cun aa dang tuk cang. An nih cu Pathian hremnak ah an ruat. Cucaah Biakinn ah an kal i sual ngeihchih dingin an i cawnpiak. Rawl an ulh. Pathian lung lawmhter in anmah le mah kha faknak an i pe. Cheukhat nih rim chia, rim thalo ruangah a chuah tiin an ruat. Cucaah rim hmui an i tawih. Cheukhat nih rul hi thil thalo chuahpitu a si tiah, an thah, an sawiser. Cuti an tuahsernak vialte ruangah a chuahmi thatnak/chiatnak hna kha zawtnak a dih in a theipar (result) an zoh than tikah Khrihfa kha a rak tla tuk ti a si. Tuanbia tialtu hna nih cun Khrihfa par a cuai lio cante a si an ti.

Asiah nihin Covid-19 zawtnak kan tonmi chungah Chin Khrihfa nih pumpak in siseh, Khrihfabu in siseh zeitin dah lehrulhnak (respone) kan tuah cio ning a si. Keimah ka hngalh tawk ahcun Khirhfa nih rawlulh in thla kan cam. Kan biakinn cio in siseh, kan inn cio in siseh online in Pathian bia in thazang kan pek hna. Cun kan kan chimmi (message) laimu cu sual ngaihchinnak le vawlei caan a ngaihnak hmelchunhnak deuh in kan chim cio. Asinain Khrihfabu in siseh, pumpak in siseh, Covid-19 ruangah harnak a tawngmi hna bomhchannak kan tuahmi cu a tlawm ko rua ka ti. Ral ruangah harnak a tawngmi hna le kokeh harnak ruangah harnak a tawngmi hna kan bomh tawnning hna tlukin cawlcanghnak kan ngei lo. A khua deuh le cingla rualchan rian ah kan ruat cio.

Cu lakah Malaysia um, kan Chin miphun cungah miphun dang nih Khrihfa a simi si hna seh, Khrihfa asilomi si hna seh,  dawtnak le zaangfahnak thinlung he kan unau harnak a tawngmi hna bomchantu an um len ti cu an facebook page ah nifatin ti awk in kan hmuh ciomi a si. Malaysia le India ummi kan miphun hawi hna cu, Cozah nih a theihpimi an si lo caah eidin an har, inn man an pe kho lo. Cu tikah an pongkam ummi hna miphun dang hna nih biatak tein an zohkhen hna. Anmah pawl um hna hlah seh law eiawk ngei loin an um len hnga. Cucaah an nih nih Covid-19 an lehrulh ning cu zawtnak hrik thalo ruangah harnak a tawngmi hna bomh chan kha a si. Inn lengah an chuak, ei le din an cawkpiak hna, anmah kha zawtnak thalo nih chawnh lai an ruat lo. Mi dang caah pumpek in rian an tuan. Cu bantukin kanmah cio tah Covid-19 ral hi zeitin dah kan doh i kan lehrulh cio? Nihin kan tonmi thil hi kan Khrihfa tuanbia ah a cangte lai.