PATHIAN KHA TIH LAW A NAWLBIA KHA ZUL TUAH

Phungchimtu 12:1, 13-14

Tulio vawlei ah mi kip nih nuamhnak kawl hi an duh bik. Cucaah minung lunglawmhternak sehzung (entertainment industry) hi a lar bikmi a si. Zei thil paoh hi a tha le tha loin tah loin nuam le nuam loin kan tah cang. Cu bantukin Pathian kan biak kan timi hi kan nunnak ah zei bantukin dah rian a tuan tinak in nuamh le nuamh loin kan tah ve tawn. Cucaah Solomon nih nuamh a timi hi zeidah a si ti hi zoh ka duh. 

Solomon tuanbia hi a tlangpi cun kan teih cio cangmi a si. A nu le pa an i ton ning kong hi hi tin a si. Voikhat cu zanlei sang ah Siangpahrang David cu a inn varander in khua a cuan i nungak dawt taktakmi aa khawlh lio a hmu. Cu nu cu Uriah nupi Bathsheba a si. A auhter hna i a ihpi. Cu tikah David nih thil sual ka tuah ti aa theih ko. "ka umtu ning cu nan theih dih (Sam. 139:) a ti. Cucaah cu kong cu thup aa tim. A hmasa ah a vapa kha a auh i a nupi sinah ihter aa tim. A sullam cu Bathsheba nih nau a ngeih ahcun a vapa fa a si tiah ruat hna seh ti a duh. Asinain Uriah nih a duh lo.  Cucaah lam dang a kawl. A hnu ah a Uriah cu a thah. A hnu ah bathsheba le David cu an um ti. Fapa pakhat an hrin nain Profet Nathan hmangin Pathian nih a thi lai a ti. 

Fapa an ngei than i a min ah Solomon min a sak. David a thih in Solomon cu siangpahrang a rak si. A mang ah Pathian nih na duhmi paoh ka hal a ti. Cu tikah Solomon nih "mi tampi uktu ka lai caah theihhngalhnak kau le biaceih thiamnak ka pe" a ti. Pathian nih fimnak sang a pek lengah rumnak zong a pek chih. "Ka nawl na zulh ahcun chansaunak zong kan pek lai" a ti. Bible nih a chim ning ahcun rili thepse zat fimnak le thiamnak a pek ti kan hmuh. An pongkam ram huap in a fim. Thingkung le ram kung kong, Saram phungtling kong zong a hngalh dih. Cun a rum tuk hringhran. A inn le lo innchung thilti vialte cu sui in tamhmi lawngte a si. Lebanon khuapi ah inn a sak i a umkheng tiang in sui le ngun an si dih. A chan lio ahcun phaisa cu zei hmanh ah an rel lo ti a si. Nuamhnak lei zong in Solomon cu hmaitli a si. Ka mit duhmi paoh ka tuah, ka thinlung duhmi paoh ka sum lo ti bantukin aa nung. Cu bantuk mi lianngan nih cun Bible ah a pipa ngaimi bia a rak kan chiah tak.

Bible ah Solomon tialmi pathum a um ti zumh a si. Pakhatnak cu Solomon hla kan timi hi a si. Solomon hla 1:1 ahkhan Solomon phuahmi a si ti kan hmuh. Cun phungtlukbia zong hi Phungthlukbia 1:1 ah khan Israel Siangpahrang David fapa Solomon phungtlukbia tiah kan hmuh fawn. Asinain 30,31 hna kha cu Akur phungthlukbia a si tiah kan hmuh. Cun phungchimtu zong hi "Jeruslem siangpahrang David fapa phungchim" 1:1 tiin kan hmuh. 

Pakhatnak ah Solomon hla hi zoh ahcun nungak le tlangval duhnak hla, len hla (love song) bantukin ruat khawh a si. Asinain phungtlukbia hi cu patling a si hnu in a tialmi a si lai ti hi zumh a um. Cun Phungchimtu hi cu rel tikah a upat khawh in hneh hnu kirnak a tialmi a si. A ruang cu a tar hnu ah a nun lamtluan kha a ruah thanmi a si. Cuti cun a nun lamthluan kha a ruat than tikah zeidah a tha i zei khi dah a tha lo timi kha a tialmi cauk pathum nih an langhter. Cucu tawinak tete in ka rak chim lai.

Pakhatnak cu Solomon hla hi a si. Mah hla hi tlangval pakhat le nungak pakhat an i duhnak bia a si. A tlangval cu kan theih bantukin Solomon a si i a nungak nu hi shunam mi nu a si tiah 6:13 ah kan hmuh. Asinain a min cu fiangte in aa tial lo. Mah sinum mi hi Solomon i a pa David a tar hnu ah amah hnemtu dingin an kawlpiakmi kha si dawh a si. Cucu Abishag kha a si. Solomon nih Abishag kha a duh tuk. A pa thih hnu in a nau pa Adonijah nih Solomon nu bathsheba cu Abishag hi ka pek tiah a va hal. Cu kong cu Solomon nih a theih tikah a thin a hung tuk i cu ni ahcun a thah tiah kan hmu. 

Cucaah mah cauk nih hin tlangval Solomon nih vawlei ah minung nun kha dawtnak le duhnak in a hun tirnak kong a si. Solomon le Abishag cu an pahnih in an ni zoh veve i tlangval nih cun nungak a taksa, a tawk, a tai, a tang le a hnuk, a hngawng, a khabe, a mit, a hnar, a sam, a ha vialte kha a zoh i aa dawh tukmi le duh nung tukin a hmu. Cu bantuk cun nungak zong nih tlangval kha a zoh i vang virverte le sen zilzel in a hmuh. Cun a lu cu sui man sung thianghlim, a sam a zoh ah vazun bawi a hluan a ti. A biang a zohah rimhmui kuang chiahnak a hmuimi rim a cuanter. A hmur kha lyly pangpar a lo a ti. A ban cu sui thluan pum le lungvar tamhmi a lo i a tungtai cu vuiho in tamhmi a lo a ti. Cun Lebanuan tlang sidar thing kung he a tah chun. An i hmuh ning hi a tituk ngamsam.

An ni auhnak zong hi a dawh tuk. Len hawi lakah ing hlei khun, sen ziziar, hling lak lyly pangpar, thlangsang karah thuro va nunnem, thlapa le arfi kar ah ing neih mui dawh. Lengza pum, zoh tikah cim ni um lo mui dawh, tungtai rem, thong za lakah thacungcuang, val nunnem an i ti. Cuti cun an ni hmu i an caah cun vawlei hi a par ciahmah ko. Nun hi duh nung ngai in certi put bang an luanter.

Khua an cuanhnak hmu kip kha a par dih bantukin an hmuh. Khuapi le khua te, misur dum hna, ramsa phung tling hna, thing ram hna kha an zoh tikah dawtnak muici an cuanter dih hna. Cuti cun thing le ram hna vialte chungin rimhmui a chuakmi bantukin an hmuh hna i ni le thla hna arsi hna zong duh nung ngai in an enter. Pakhat le khat cu an zoh i an vawlei mit ahcun an i dawh tuk hringhran. Ka lung na tling tuk na dawt tuk, ka di na ka riamter tuk tiin pakhat le pakhat kha an i ti. Kanmah kan i dawtnak hlei hin cun vawlei ah duh nung a um lo ti awk tlak in an i hmu.

An khua tuaktannak (imagination) zong a mak ngai. Rak ka hngamh she a hmur in, ka bawi si law na ihkhun cungah ka hruai tuah. A kut orh lei chantling in cun a kut kehlei in rak ka pom she law kan lengti lai. Rak ka chia hen na tang cungah an ti. Laimi hla phuah he cun aa lo lo "cung thlapa khin kan kam, liam sual lai zantlai ah" an ti. Pakhat le pakhat an i zum rua lo. 

Solomon hla ah minung nun kan hmuh cu nuamhnak kawlnak, dawh le dawtnak kawlnak a si ko i cucaah minung nunnak ah thil man sung le thil biapimi cu nuamh lio can hi a si ko ti hi. Hindu philosophy pakhat nihcun “minung nih hmailei nunnak kong ruat ding a si lo, kan nun le kan dam chungte hi nuamte in hman ding a si ko” an ti. Greek philosopha lakah Epicurian pawl zong nih “minung nun a sunparnak bik le a hlawknak bik zawn cu nuam tein um a si ko” an ti. 

Minung nunnak cawnnak (psychologist) ah a thiam ngaimi tiah an chim tawnmi Sigmund Freud zong nih  “minung nun mawngtu a (driving force) ngan bikmi cu nuamh kawlnak hi a si. Kanmah le kanmah kan ni hngalh lonak pinlei (unconscious) ah nuamh kawlnak hi a um i asinain cucu a takah canter kan i tinh tikah nun can ziaza (morality) phung dang kha a rak um i a tha maw aa dawh maw tiin a kan tuaktan tertu thil kha a um. Cucaah minung nih kan hlimnak taktak kho bal lo i kan i nuam taktak kho bal lo. Cucaah hi bantuk a kan control tu hi um hlah sehlaw atu nakin minung hi kan sunglawi deuh lai” a rak ti. Philosopher cheukhat nih cu ruatnak cu an rak dirpi. “Mah le duh ningin um hi a biapi ko” tiah Frence philosopher Jinjeck Rosier zong nih a ti. Zei paoh a si ah minung nunnak ah hlimnak le nuamnak cu kan kawl ding cu a si ko. Pathian nih minung ah hin nuam hngalhnak sangpi a chiah. Hlim le lawm ngai in nun zong a kan duhpiak ko. Asinain a nuamnak zawnte lawngin minung nun thlir hi cu a fuh kho tawn lo.

Pahnihnak ah Solomon kha puitling a rak si. A tlanval lio kha cu vawlei hi hlawptlaunak mit (emotional world view) romantic ngai in a zoh i a dawh i a nuam i duh nungin a hmuh. Asinain patling a si khawh cun thinlung puitling bu he vawlei kha rak cuan than tikah thinlung fim le khua tuaktannak he a rak cuanh cang. Cuti cun phungtluk bia cauk hi a rak chuak. Patling sinaklei le fimnak le theih hngalhnak sang lei kap in vawlei hi a rak cuanh tikah a tlanval lio i nuamnak le hlim le lawmhnak vialte hna kha minung nun ah a laicer (centre) a si ti lo a ti cang. Minung nunnak a laicer cu fimnak hi a si a rak ti cang. Cu fimnak cu sui le ngun hna nakin a sung deuh a ti cang. Thil dang vialte nih fimnak thathnemnak hi a phan lo a ti. Fimnak nih cun runnak le can sau nunnak le sunparnak hna a chuahpi khawh caah fim hi a hau a ti. Nuamnak nakin cu fim a tha deuh, cu fimnak hram cu Pathian a si. Pathian nih a fimnak in lei le van a dirh i Amah cu fimnak ngeitu a si lengah fimnak pe khotu a si” a ti. Cucaah fimnak hram cu Pathian tih cu a si a ti. Cucaah Pathian na tih ahcun na fim lai. Na fim ahcun vawlei ah na nuam lai ti hi phungtluk bia nih a kan cawnpiakmi a si.

German philosopher pakhat Authur schopenhauer nih minung nun hi zeidah a si tiah a hlethlainak a tuah i cu pa nih minung a mawngtu (driving force) ngan bik cu nun duhnak (will to life) a si a ti. Cucaah vawlei ah minung nun thluachuah kan ni zuam. Cucaah ramsa vawlei kan zoh cun aho hriamhriam, tlik thawngthawng le a ki a zum dauhmi hna kha an luat i nun kha anmah ta a si. Thing ram hna zongah a cang deuhmi hna kha an chan a sau deuh. Minung zongah a thawng deuh le mi a tei kho deuhmi hna kha an chan a rak sau deuh. Cucaah minung nih dam in nun zungzalnak ah fimnak hi a herh bik ko ti hi Solomon tialmi phungthluakbia nih a chim duhmi a si. 

Pathumnak cu phungchimtu a si. Siangpahrang Solomon cu a hung tar cang. Minung kan nun ah hin kan tar tikah kan nun hlun kan thir than tawn. Solomon zong kha a nun hlun a ruat than i a tlanval lio nuamte in a um liote hna, cun a fimnak a san liote hna, fimnak a cawnpiaknak te hna kha a ruat than tikah cu nun hlun a ruah thannak cu phungchimtu cauk hi a rak chuakmi a si. A dam lio i ka mit hmuh mi vailte ah zei hmanh ka sum lo a rak ti nain mah chung khan thil hmuhmi pakhat a ngei i cucu "zei hmanh lo" ti hi a si.  A ruang cu mit cu a thil hmuh ah a tlei kho taktak lo i hnakhaw zong a thil theih ah a tlei kho taktak lo. Nihnak nih hin hrut a sining ka hngalh i nuam hi zei hmanh lo a sinak a langter. Hlim le lawmhnak dawi cu minung hlimthla dawi bantuk cio a si, kan hmai zawn lawngah a kal i phanh khaw taktak a si lo. Chim duhmi cu cu nakin a nuam deuhmi a um tinak a si.

Minung nunnak cu thladem bang a lo zaumi a si a ti (phungchimtu 6:12). Asinain fim cu hruh nakin cun a tha deuh ko a ti. Asinain mifim le mihrut cungah hin aa khatmi thil a rak phan thiamthiam ko a ti. Cucu "thil zei paoh na chung i aa thup mi vialte chungah khan Pathian nih bia a rak ceih te lai" (Phungchimtu 12:13-14) a ti. Cucaah Pathian kha tih law a nawl pekmi cu zulh tuah cucu a herh bikmi a si a ti. Cucu na tuah ahcun fimnak rumnak lianngannak hna zong kha na ta a si ko a ti hi phungchimtu nih a langhter duhmi a si.

Cucaah minung nunnak ah zei khi dah biapi bik ti ahcun Pathian he kan i pehnak zawte (John 1:4) kha a si. Cu thil cu a fel hmasa ahcun a dang thinlung nuamhnak le taksa nuamhnak vialte hna cu mah bia chungah an um dih ko. Minung hi Pathian nih nuam tein nun le dawh tein um hi a kan duh ko. Rum le lianngan zong a kan duh ko. Dam sau thluachuahnak zong hmuhter a kan duh. A kan dawtu nih hin kan caah a tha bik thil a hngalh ko. Asinain a hrampi cu Pathian tihnak hi a si. Cucaah Pathian bia in ka hlim maw? kaa nuam maw?  ti hi kan i tahnak fung a si ding a si. Amah lawng hi lam le biatak le nunnak cu a si.