MINUNG SINAK LE DIRHMUN

Minung sinak le dirhmun hi vawlei fim cawnnak phunphun le biaknak phunphun nih an buaipimi pakhat a si. Anmah le Pathian bia humhimnak vawlei chinchin ahcun chim bikmi le tuaktan bikmi pakhat a si. 

Minung cu Pathian he loin ser kan si. Minung a sinak le a dirhmun, Khrihfa zumhnak nih aa ngatchannak bik cu Genesis 1-3 chung bia hi a si i a ngan pakhat ah “lei le van le a chungum mi vialte hi Pathian nih a sernak kong kan hmunh. Genesis 1:26-ah Pathian nih kanmah he aa loin minung kan ser hna lai” a ti. Genesis 2 chungah Pathian nih minung hi vawlei tlak in a sernak kong, a hnar in nunnak thaw a chuahhnawh hnu in minung a sinak kong kan hmu fawn. Sam 8 ah minung hi Pathian nakin a niam deuh cio in ser a sinak a langter fawn. Bible hmun kip ah minung hi Pathian ser, a kutchuah a sinak kan hmuh lengmang. Cu bantukin minung le sermi thil vialte hna hi Pathian duh ningin an um a herhnak zong a chim chim fawn. Cu nih cun minung le sermi thil vialte cungah Pathian lo thil dang nih zei hmanh nawlngaihnak an ngei lonak a langhter.

Cuti cun minung le sermi thil hna hi amah Pathian lianngannak, a thilti khawhnka le a thatzia langhternak ding caah ser kan si. “kan Bawipa le kan Pathian, Nangmah cu sunparnak le upatnak le lianhngannak kha hmuh awkah aa tlakmi na si. “Zeicahtiah zeizong vialte kha Nangmah nih na ser hna i Nangmah duhnak bangin an nih cu ser an si i nunnak an ngei” (Bia 4:11) a ti. “an nih cu keimah mi an si i keimah sunparnak ah ka ser hna” ( Is 43:7). A lianngannak le a sunparnak, a thatnak, tangah um dingin a zaangfahnak in ser kan rak si. Cuticun minung le sermi thil hna hi Pathian kutchuah kan si dih caah, Pathian amah hrimrhim nih a “a tha” a rak ti (Gen 1:31).

Genesis 2;7 ah Pathian nih minung a ser lioah leidip le nunnak thaw hmangin a ser. Hi nih a langtermi cu minung hi taksa le thlarau kan si tinak a langter. Minung taksa le thlarau a sinak nih hin sertu Pathian zeipaoh a chuahnak hram he pehtlaihnak a ngei ti a langhter. Cuticun vawlei (cosmos) le van le sermi thil dang vialte he zong Pathian kutchuak an si caah pehtlaihnak an ngei ti hngalh khawh cawlh a si.

Genesis 1:26 ah “Pathian he loin ser” a sinak kong hi sermi thil vialte nakin minung hi a cungnung deuhnak le a sunpar zia a langhter. Sam 8:5-6-ah “A nih cu Pathian nakin a niam deuh ceo  in ser in a sunparnak le a lianngannak a khupter in a sermi thil cungah hin nawl ngeihter in a kuttang ah a chia” ti a si fawn. Minung Pathian he loin ser a sinak nih hin minung taksa le thlarau hi Pathian aa phuannak kengtu a si ti a langhter. Cu lengah vawlei ah miphun kip sinah thawngtha karhtertu le mi vialte nih vawlei pin lei ah nunnak ngeitu a um ti an theihnak hram a si. Greek mifim Seneca nihcun “minung chungril chungah sertu a um ti theihnak hi Pathian nih nunnak chungah a phum” a ti.

Pathian he loin sermi minung sinak le a dirhmun hi zumtu hmasa hna nih an rak chimfiannak tawite in langhter ka duh. Genesis 1:26 chimmi “kanmah he loin” timi bia hi zumhnak lei kan pale nih kum zabu pahnihnak hrawngah a phunphun in chimfiannak an rak ngei. “Pathian muisam keng” (image of God) timi hi taksa le thinlung lei in Pathian lawhnak a si tiin an rak ti. “Pathian he lo” (likeness of God) timi biafang hi thlarau lei in Pathian lawhnak chim duhnak a si tiin an rak ti fawn. Mah hrilhfiahnak hi Church Father’s pawl hna nih a tlangpi in an zulh ciommi a rak si. Alai chan (Midle age) mifim thiam Thomas Aquinas le Anselm hna nihcun “Pathian lawhnak timi hi khuaruah khawhnak, chia le tha tleidan khawhnak, fimnak le duh thim khawhnak zalennak a si” an rak ti.

Remhthantu (Reformer) hna nih cun Pathian lawhnak chimnak pahnih, Image of God le likeness of God hna hi aa khatmi thil chim duhnak ah a hmanmi a si an ti. Calvin nih cun “felnak hrampi lengah khuaruahnak fim, chia le tha theih khawhnak, duh thim khawhnak le zalennak, fimnak le thatnak hna zong Pathian he loin ser kan sinak nih a huap dih hna” a ti.

Kum zabu 18 hnu fimthiam sang a ngeimi hna cheu khat Schleimacher-te hna Barth le Brunner te hna zong nih,  Reformer pawl ruahning zulh in  “Pathian muisam keng le amah he lo timi hi Pathian lawhnak an si veve ko an rak ti. Pathian lawhnak cu Pathian le minung ipehtlaihnak chimnak a si lengah minung le minung karlak ah ipehtlaihnak hna zong chim duhmi a si tiah an rak ti. Zei a si zongah Church Father’s hna chan ah minung Pathian muikeng a siloah Pathian he loin ser kan sinak cu Pathian kutchuah kan si zia le Pathian rinhchan in nun, amah duh ningin thil tuah, dingin ser kan sinak a si. Cuti Pathian he pehtlaih in nun kan si lioah, sermi thil vialte he rem le daw tein nun kan herh ti hi a kan duhpiakmi a si.

Minung nih Pathian he loin ser kan sinak a tluk tak:

Asinain minung Pathian muikeng in sernak nih amah duh ningin nun siloin amah Pathian bantuk si duhnak thinlung a ngei caah Pathian nawl a buar i sualnak le chiarnak khur chungah Pathian kha a tluk tak. Cucaah misual a rak asi (Gen 3:1ff; Sam 51:1ff; Rom 5:12; 1 Kor 15:22; 1 Tim 2:14). Cu minung tluknak nihcun Pathian he umtinak kha a cahter i a nunnak ah thinphannak le tihnak, vansannak nih a tlak chih. Pathian bochan in amah duh ningin a um in amah he an lengti in hlimnak le hngangamnak a co tawnmi hna kha a lo. Cucaah ithuhnak hmun kawl in a vai. Sermi thil hna le a minung hawi hna kha a sualnak ruangah a chuahmi harnak an cungah a phanhter dih hna. Cuticun chiatnak khur chungah a tla. Cu thilsual a tuah ruangah minung cungah a tlungmi cu thihnak le thih tihnak a si. mah nih hi minung sinak le a tinhmi zong a lingler in a chiah dih hna.

Tluknak khur ah minung dirhmun a chiat zia hi tik a nung tuk hringhran. A ruang cu, Pathian rinhchan in nung ding a sinak khan amah le mah sinak rinhchan le theihnak rinhchan in nun i tim in Pathian kha khatlei ah hawih tak caah asi. Hi minung sual ah tluknak dinhmun nih hin minung nun cu fellonak le chuahsualnak le hakkaunak le ithahnak, hlennak le nunning thalo hna in a khat. Biatak a dotu, Pathian lianngan sunparnak a zohchuktu, zeihmanh lo ah a ruattu, Pathian biatak lih ah a cantertu, dawtnak le zaangfahnak a ngei lomi, hna kha, Paul nih minung tluk hnu dirhmun a si tiin a langhter (Rom 1:18ff). Paul nih taksa nih a chuahpimi (Galati 5:19-21) ah  a chimmi kha minung tluknak nih a chuahpimi sualnak, sualnak a sualning chim duhnak a si.

Genesis 3 ah minung tluknak kong le Isaiah a ngan 14- ah vanmi tluknak kong hna nih hin sual hi mah lam hawihnak porhlawtnak le hakkaunak a si ti kan hgnalh kho fawn. Minung a tluk hlan a nun, felnak le thianhlimnak le theihnak hmanh in a nunnak ah a khat tawnmi kha, mah lamsialnak in a khat cang. Pathian hawikomhnak nun ngeih ti loin amah le mah kha a sangbik ah ruat in phorhlawtnak ah a nun kha a hman cang. Pathian nih amah muikeng (Image of God) a sinak kha minung kan huham (dinity) kan ngeihnak a si. Asinain minung nih huham in a ruatmi cu kan thilti khawhnak hi tiah a ruat cang. Mah Pathian muikeng in sermi kan sinak kha minung kan ni tluknak (equality) a si. Pathian nih minung hi aa tluk tein a kan sermi kan si. Asinain minung nih thilthuam hna le kan ni dawhnak hna kha minung cuaitlainak ah kan hman cang. Vawleicung caw le va hna cu Pathian hmai ah zeihmanh lo an si. Cucaah minung tluknak dirhmun nih nunnak sullam a ngeih zat in a ngeiter kho ti lo. Pathian lawhnak minung si tawn ning (natural endowments) cu a lo lo nain sualnak nih a khuh caah minung in ser a si chan kha huham le hmunhma a la kho ti lo. Minung tluknak nih hin sual hi siding ningin si khawh lonak, amah duh ning tein a um cang law lawnak kha Rom cakuat pakhatnak chung ahhin kan hmuh.

Cuti thil a si caah kanmah le dirhmun ning cio in mi vialte nih thil kan tuah sual dih. Cucaah Pathian sunparnak kha kan bau dih cio ko (Rom 3:23) tiin Paul nih a chim. Pathian lianngannak a co kho lo timi hi minung nih a nun chan a hmu kho lo tinak a si. Cucaah Pathian dotu le mualphotu kan rak si. Minung tluknak le sualnak nih hin minung lawng hmanh siloin sermi thil vialte hna zong an sining ding le an umtuning ding in um loin a tuah dih hna. Minung nih sualnak ah a tluk caah an sining ding an si kho ti lo.  Cucaah vawlei hmun kip ah dohnak a um te hna hi, miphun tleidannak hna biaknak thlenak hna ngiarnak le buainak a chuakmi hna, mirum le sifak thleidannak te hna le hna nih sualnak a that lo ning an langhter ko. Pathian zeirellonak (agnosticism) le Pathian um ti zumhlonak (atheism) hna nih hin minung tluknak ruangah minung dirhmun a that lo zia a langhter khun. Khrihfa chung  zongah thennak le pakhat le khat theihthiam lonak hna hi tluk hnu ah minung dirhmun misual a sinak a langhter.

Minung sualnak ah an tluk hnu cun, Minung tuanbia Bible chung kan hmuhmi cu pakhat le khat thahnak lawngte a si. Israel miphun rilo sen an tan lioah Faro ralkap hna an thihning le Canaan ram an luh lai ah Amalek pawl an thihning, Jericho khua Joshua le party nih an kulh lio mi an thihning, Gideon nih Mideon ral a tuk lio an thihning, Profet Eliah nih Baar profet pawl minung 800 a thahning hna, Pein hmun ah Mop nungak dawhdawh an sualpi ruang hna ah Pathian a thin a hung i minung thong 20 an thihning, Aron nih Israel miphun caah Moses um lo lioah sui cawfa milem a ser ruangah an thihning, hi vialte ningcang loin a tuahtu cu minung tluknak le sualnak ruangah a si.

Nihin chan zongah mifim hna nih AD 21 pinlei ahcun vawlei hi vanram ah kan ser lai an ti. Asianin Bible nihcun sualnak a karh chinchin lai a ti ve. Nihin ah kan hmuhmi le kan theihmi thil hna hi sualnak ruangah a chuahmi lawngte an si. An pa nih an nu a thah, a fa a sualpi tbk, nunpek bom an puak tbk, kan cawlei hi thawngchia lawngte a si. Pangpar hna nih an par i an uai than. Eden dum ah pangpar a uai ti a um bal lo. Zawtnak phunphun a um. Tilian le mengkang thawng a thang. Cucu sehtan khua le ram a si caah a si.