PATHIAN BIA CU KAN LUATNAK A SI

Rom 1:16, Mtt. 28:18:20

Thawngtha cu zumhtu pawl kan hlimnak le kan lawmhnak a si. Zeicahtiah nihin nangmah le keimah hi thawngtha in a hung parmi kan si. Asinain cu thawngtha cu vawlei nih a huat bikmi a si. Cucaah Paul nih Galati 5:11 ah “Cuarpar tan a herh lo ka ti ruangah Khrih vailamtahnak kong ka phunnak nih harnak a chuahpi a ti” a ti. Cucaah Jesuh thihnak le thawhthannak a chimmi hna cu marta tiangin an rak thi.

Asinain thawngtha cu kan himnak le kan lawmhnak a si kan ti lioah mi kip nih theih kan duh bikmi cu kanmah thatnak le hlawhnak thawngtha hi a si. Cucu nan dawh tuk, nan no tuk, na fim tuk, na thilthuam na tlak tuk ti hi midang sin in nifatin theih kan duh. Cu bantuk cu nifatin kan kawl. Asinain hnangamnak taktak a kan pe kho lo. Hlimthla dawi bantuk a si ko.  

Asinain Jesuh nih a ratpimi thawngtha cu hnangamnak le daihnak taktak chuahpitu a si. Zeicahtiah Jesuh nih Lk 4:18 chungah fiangte in a chim “saltangmi hna luatnak, hremmi hna luatternak, sifah pawl sin thawngtha chim ding le mitcawmi hna sin i khuahmuh thannak pek awk” hna an si. Hi hi social political liberation ti zongin ti khawh a si. Cucaah Bawi Jesuh a mission hi thlarau khamhnak ca lawng a si lo. Vawlei kan nun lio ca hrimhrim ah a telmi a si. Cu kong cu ka chim lai.

Pathian bia hi taksa le thinlung zalawnnak a petu (Liberation theology) a si. Cu kong cu midum (Black people) an luatnak le zalawnnak an hmuhnak in chim ka duh. Kum 2004 lio ahkhan world alliance reform churches pawl conference tuah dingin Ghana (Africa continent) ram i Accra kuapi ah an rak i tawng. Cu lioah an pawngte ah Almina timi khua a um i cu khua ahcun “slave castles trade Atlantic” timi a um. Cu khua cu delicate pawl nih cun an va tlawng. Cu hmun ahcun hlan ah hmun dangdang in sal an tlaihmi hna kha an chiah tawnnak hna hmun a si. Cu hmun ahcun dungeons an ti i inndal a si. Cu ahcun sal pawl kha a thongin an chiah tawn hna. Cucaah zun le ek hmanh thate in fimtawl kho loin an rak um tawn. Cuka hmun ahcun ther leng phang in an rak um tawn.

Cuka an chiahmi hna cu an cawk hna i American ram ah an rak hruai tawn hna. Chungkhar he thawng thei khawh ti lonak an thih tiang then thainak hmun ah an rak hruai hna. Voikhat hmanh hmuh than ti lonak hmun ah an rak hruai hna. Minung an si ve caah fa zong an rak hring nain an fale cu anmah ta si loin a ngeitu hna minung an rak si. Minung bantukah an ruat hna lo. Option blogs an ti i bazar ah vok le ar bantukin an rak zur hna. An ka an rak anter hna i a ho an rak zoh hna. A dam lai maw a thawng lai maw ti an rak zoh hna.

Cu nakin a fak deuhmi cu mirang pawl nih saram bantuk, minung phun lo ah an rak zohmi hna kha anmah chunglei nunnak (internal life) ah a lut ve. Anmah le mah kha mi nung phun lo, a niam bik ah an rak i ruat ve. Minak sinak kha minung tling lo sinak ah an rak i ruat ve. An nih caah cun an nu hrinnak minak an rak sinak kha vanduai phun le hamchia phun, an phanh khawhtawk sinak ah an rak i ruat.

Cu “slave castles trade Atlantic” an timi hmun ahcun dungeons timi inndal a cung dot ah sumdawng hna le officer hna cu rawl an ei tawnnak dall (dining hall) a um. Ei le dinding hole lawng hmanh a si lo. Devotion an tuahtawnnak hmun a si. Cu devotion an tuahnak innka ahcun “Bawipa cu a ka khamhtu a si” timi Bible cang an rak tal ti a si.

Cu tikah world alliance reform churches delicate hna nih cu bantuk thil sining an va hmuh tikah zeitindah a kan thlahtu hna kan pupa hna nih khan, hi thil hi an tuah. Zeitindah an tangah a ummi hna au thawng kha an theih khawh lo ti kha an khuaruah a rak har ngaingai. Zeitindah an hmu lo i an hnakhawh ah phanh lo. Zeitindah Pathian an thangthat khawh an ti. Cu lengah kan mah hna zong hi kan pawngkam ummi hna aunak aw theih loin kan um sual kho ve ti kha an rak i ruat ve.

Minak pawl cu kum 300 hrawng sal ah mirang pawl nih an rak i zuat hna. Cu hnu 1863 ah US president 16^th Abraham Lincon nih chuah zalennak thawng a rak thanh hna. Minak pawl chuah zalennak dar an tum khawh hi a rak fawite mi a rak si lo. Mi tampi nih nunnak an pek i dohnak nganpi a chuah hna ah an thanh khawhmi a si. Voikhat minak pawl sal an luat khawhnak ding an rak i doh lioah ralkap pakhat nih Lincoln sin ah hitin a rak ti. “kan ral hi kan sung ko lai Pathian hi kan leiah a tang rua lo” a rak ti. Cu tikah Lincoln nih Pathian kan sin a tan a herh lo. Kanmah tu hi Pathian leiah kan tan dingtu a si a rak ti.

Minak pawl cu 1863 kum ah luatnak an rak pek hna nain luatnak tling cu a rak si kho lo. An umnak dingah rak an pe hna lo. Cun sianginn zong an rak kaiter duh hna lo i kuttlaih zong an rak duh hna lo. Kuttlaih cu minung itlukruannak (equality) a si an rak ti. Cucaah 1960 hrawgin Latin America in Gustavo Gutierrez te pawl nih liberation theology hram an rak thawk. Cu hnu ah black power le black movement a hungchuah than. 1964 ah US nih civil rights upadi an rak ser.

Zeiruang ah black liberatin theology cu an chuahpi kan ti ahcun Bible kha an mithiam hna nih thate in an rak rel than i an hmuhmi cu khamhnak hi thlarau vanram kainak lawng si loin vawlei kan nun lio hrim ah a tak in nun zalennak le duhdim nun kan ngeih khawhnak ding caah a si kha a si. Zeicahtiah Jesuh nun le a biachimmi hna aa komh duhmi hna le a dirkamh tawnmi hna, an leiah a tan tawn ning le aho pawl dah a sik tawn hna kha Bible ah fiangte in an rak hmuh tikah Jesuh cu mi hih namchuakmi hna le zeirellomi hna lei dirkamhtu le aiawhtu a si kha an lung a rak fing. Cucaah Jame cone nih cu “God is black” Pathian cu a dum” a rak ti. Pathian cu mi dum (minak) a si timi sullam cu vuncuar kha chim duhmi a si lo. Theology simple a si i (God make black condition his own) tinak a si. Cucaah thawngtha cu nuhrin covo kan co khawhnak dingah hnulei in tanpitu le a tak ah a kan hruichuaktu a si.

Cahlun chan profet pawl riantuannak kan zohthan tik zongah Pathian cu mi nauta le sifak pawl dirkamhtu Pathian a sinak kha hmuh khawh a si. Amos cauk chinchin ahcun sifak le nauta hna namchuktu, thiamlo canternak kong lawngte a chimnak kan hmuh. Israel siangpahrang hna thiamlocanternak le a pawngkam siangpahrang vialte hna zong sawisernak kan hmuh. Amos hi 8 century profet pakhat a si. BC 8 lio hi biapi ngaimi a si an ti. A rung cu Isarel ram a that lio, prosperous liopi a si. Asinain an biaknak lei nun cu a corrupt liopi a si. Biatak a pawi lo. Amos hi prophet a si lo. Tuu zohkhentu le theipi zohkhentu a si. Cu lioah Bawipa nih a ka auh a ti. Amah cu mi pipa cu a si lo. Asinain Siangpahrang hna sin chim ding bia biapi taktakmi a ken.

Asiah cun zeidah an sualnak cu a si. Biaknak an kaltak caah maw, an i pumh ti lo caah maw, temple ah thil an pek ti lo caah maw, milem an biak caah maw? Zeiruangah Pathian cu an cung ah a lawm lo? Zeiruangah Israel pawl Pathian nih thiam lo a canter hna kan ti ahcun “Tangka rual in mifel an zual hna. Kedan tuakkhat in mirethei an zuar hna. Mirethei lu cungah vutcam an chiah. Mi rethei hna thate in bia an ceihpiak hna lo. Khuatlang tlukruannak an tuah lo. Cunak in cun anmah ei ding hna kha an chuhsak hna. Asinain biaknak lei cu an thlah lo.

Mibu nuntinak ah zatlang tlukruannak (Social justice) kha an tuaktan lem lo. Cucu Israel pawl thiam lo a canternak hna cu a si. Cheukhat cu Khrihfa nuncaan ziaza ah cu bantuk cu sualnak a si tiah kan ruat lem lo. Pumpak dinfelnak deuh kha dinnak asiloah sualnak ah kan ruat. Cucaah Pathian nih a timi hna cu Belthel ahcun kal u law thuarhhnawmh ko u, Gilgal zongah kal u law bawtchia u, Nan biaknak innpi ahcun kal u law a nuam nan ti ningin um ko u, Raithawinak thil zong pe ko u, hlasa ko u, Isarel fale hna cucu nan duh ning cu a si. Nuam nan ti ning a si. Nan biak ning hi aa lawmhmi le a duh ning a si nan ti maw? ti kha nan ruat ti lo i nanmah duh zong tuahnak ding caah nan biaknak cu nan kalpi a ti hna.

Cucu Pathian nih Isarael miphun a condemnak hna a si. A kilne ummi (Marginal line) le namchukmi mibu (oppress community) pawl kha nan zohkhenh hna lo. Cucaah biaknak minung nan sinak hi ka pom lo a ti hna. Nan tingtang tum thawng zong ka ngai duh lo. “Nan hlaremh hna cu keimah he a hlatnak ah chia u” tiah Isaiah zong ah a chim. Nan i pumnak te hna cu zei ah ka rel lo, Ka tel ve lai lo a ti.