MINO LE TULIO VAWLEI

Minung hi vawlei kan tlawnlennak ram ah kanmah le chan cio ah zuamcawlh (challenge) a kan tuahtu a um cio. Atulio kan chan hrim ahcun a bik in mino hna zuamcawlh (challenge) a tuahtu thil a tam khun. Cu hna cu zei hna dah an si i zei tindah kan lehrulh ah a that hnga ti hi tial ka duhmi a si. Cu hlan ah mino timi hi kum zeizat an si in dah aa thawk i zeitik caan ah dah an mino sinak cu a dih ti hi langhter hmasa ka duh.

Minung nih kan chuahka in kan thih tiangah kan caan hi then 4 ah then khawh a si. Cu hna cu ngakchiat lio caan, mino caan, nutling patling si caan le tar caan hna hi an si. Asinain dam tein um ahcun hi caan hna hi a liam manh theih an si lo. Asnain mino caan hi kum zeizat in dah aa thawk i zeitik caan ah dah a dongh ti rikhiah ning aa khat cio lo. A ruang cu miphun kip kan nungphung hi aa khat cio lo ca zongah a si. Cu hlei ah pumpak kan sinak zong nih a ngei. Cheukhat cu nupithit asiloah vangeih kha tuante ah a tuah khomi um a si i cheukhat cu tlaipi ah a tuahmi zong um a si. Cun cheukhat cu tuante ah tlanval thinlung le nungak thinlung a ngeimi um a si i cheukhat cu tlai hnupi ah tlanval thinlung a ngeimi le nungak thinlung a ngeimi zong um a si fawn.

Cucaah mino caan hi ri khiahpiak dingah a har ngai. Cuti kan ti lioah kum 1981 ah khan UNO assembly nih kum 15-24 kar kha mino an rak ti hna. Cu mino si lio caante cu kan vawlei hi mino vawlei ti zong in auh khawh a si. A ruang cu Pathian sermi thil, fing le tlang hna, pangpar phun kip hna, khuacan a thlengmi hna, zu le va awn thawng hna khi mino caah a sung khun. Cun minung caah sermi hni- puan, fenh-aih thilri vialte hna khi mino caah hmuitinh in sermi a tam khun.

Cu lengah mino kan si lio hi kan thazang a thawn lio can a si. Kan ruahchannak zong a sang. Kan mit zohmi zong a sang, ei le din kan duhmi zong a sang, nupa si duhnak (sex) zong a thawn lio caan a si. Cucaah mino caan cu khatlei in a sung khun ko nain khatlei in zuamcawlh (challenge) a kan tuahtu thil hna hi tulio vawlei ah a tam khun. Cu zuamcawlh (challenge) a kan tuahtu hna cu, hawikom thar sernak (new friend), mi nih uarmi si duhnak (fashion), zuu le drugs, nupa si duhnak (sex), social media lemsawinak, fimcawnnak, rian kawlnak, chungkhar dirhnak, midang caah pumpek nun (volunteer) tibantuk  hna hi an si. 

Mino si lio caan hi hawikomh duh lio cante a si. Cu hawikom thar zong ngeih khawh bik lio can a si fawn. Asinain hawikom nih mitha ah a canter kho i thatlonak ah a hruai khawhtu a si fawn. Cucaah hawikom tha hmuh khawh hi mino zuamcawlh (challenge) a kan tuahtu pakhat cu si.

Cun mino si lioah zuamcawlh a kan tuahtu pakhat cu mi nih ur duhmi sinak (fashion) si hi a si. Mikip nih hin midang thinlung lak khawhnak le ur duhmi sinak hi duh cio le zuam cio a si. Cuti midang thinlung lak khawhnak caah cun kan thilti khawhnak zawnte kha hman cio a si. Cu tikah angki thar kan duh, kedan tha kan duh. Kan dirhmun nih a phanh lo tiangin thil hi kan duh sual tawn. Cu nihcun mino tampi harnak a kan pek tawn. Hawi kan phanh khawh lo tikah thazang dernak (Depression) tiang hmanh a ngahmi an tam. 

Cun mino kan si lioah zuamcawlh a kan tuahtu cu chungkhar dirh hi a si. Zungzal umti dingmi caah cun lungfim tein kawl a hau. Kawl fuh lo sual ahcun chan khat chuah ah lung diriam loin caan dongter a fawi. Tulio vawlei ahcun social media chan a si i online hawi hna in duhmi kawl hi a tam cang. A thalo tinak cu asilo nain online ahcun a deu (fake) thil a tam tuk caah ralrin a hau ngaimi a si. 

Cun mino si lioah zuamcawlh a kan tuahtu pakhat cu fim cawnnak hi a si. Nihin kan chan ahcun cawnnak zuamcawlhnak (competition) hi a sang tuk cang. Ca thiam ahcun vawlei ah a nung khomi an si. Cun rian zong mah duhmi te fawi tein hmuh khawh a si. Pawcawmnak caah rian kawl hi mino kan caah a kan zuamcawlh (challenge) pakhat a si caah rian tha hmuh kawh dingah cun cathiam a hrehmi a si. Cun fimthiamnak sang ngeih cu minung man cawisantu pakhat zong a si. 

Cun mino kan caah zuamcawlh a kan tuahtu pakhat cu zuu le drugs hi a si. Sifaknak chuaktertu le chantawinak a phantertu zong a si. Cucaah zuu le drugs lakah ralrin kan herh. Nihin nakin hmailei ah thaw deuh le zoh tikah mit a hlang ngaimi a chuak chin lai. Vawlei ah hin minung diriamtertu thil an sermi hi a tam tuk cang. Zuu le drugs chungin lungfim tein nun khawh hi kan hmailei kong ah ruahchannak a kan petu ngan bik a si.  

Cun mino kan caah a kan zuamcawlhtu pakhat cu nupa sinak (sex) hi a si. Tulio mino pawl caah cun sex lei lemsawinak hi a tam tuk.  Social media in siseh, hmun kip ah hmuh khawh ding le ton khawh dingin an um. Ralrin khawh lo ahcun zawtnak thalo phunphun zong ton khawh a si. Cun zumtu kan si caah thianhlimnak zong a thurhnawmtertu a si fawn.

Cun mino caah zuamcawlh a tuahtu pakhat cu social media hi a si. Social media hi rikhiahmi caan a ngei lo (timeless). Cun mibu nuntinak in pumpak sinak (Individual) lei tu ah a kan hruai. Handphone kan tuainak nih kanmah lawng kha a kan hmuhter. Hman kan i thlak i mipi hmuh dingah kan langhter. Kan sining loin langh tinhnak, sunpar ngai in langh duhnak (Selfie culture) kha a si. Cu nih cun mah lawng zawnruahnak nunphung (selfish culture) a hrin. Cu tikah midang sawisel duhnak thinlung a ngeihter. 

Cucaah mino caan cu khatlei in a sung khun nain khatlei in ral tampi a ngeih liocaan a si. Cucaah zohkhenh le kilven a herh lio caante a si. Pathian bia zong nih mino sinak hi thate in zohkhenh dingah a kan duhpiak. Cu zohkhenh khawhnak ding hrampi zong cathing nih a kan chim i "Bawipa tih hi a si" a ti.

Cun mino kan caah biapi ngaiin zuamcawlh a kan tuahtu cu midang caah nun hman (volunteer) hi a si. Mino hi kan khuaruahnak lei le kan tuaktannak lei ahcun kanmah nakin upa deuh a simi hna cu kan tluk hna ko. Cucaah mino nih minung man (value system) hi thate in theihpiak thiam in upat awk a tlakmi cu upat ding le tihzah awk a tlakmi cu tihzah thiam ding kan herh. Sihmanhsehlaw riantuannak lei ahcun kan taksa dam lio le kan thawn lio a si caah kum lei in upa deuh nakin cu kan tuan kho deuh. Cucaah ram le miphun caah a tuan khotu le venghim khotu kan si. Cu lengah midang a bochan khotu dirhmun kan ngeih lio a si. Cucu Pathian nih tuan dingah a kan fialmi rian zong a si. John calvine zong nih “riantuan hi Pathian biak a si” a rak ti. Amah hi social reformer pakhat zongah ruatmi a si. 

Cucaah Chin mino pawl zuam chin u. Bomh herhmi bom hna u law chanh a herhmi chan hna u. Kan miphun le kan ram dirkamh u. Kan biaknak dirkamh u. Khua zei hmun, zeitik caan paoh ah hmuh khawh ding le hman khawh dingin nan pum i pe u. Chin mi kan kan sinak lungput le nunning a langhter khotu mino si ko u.