THAWNGTHA NIH SI HNA SHE TI A KAN DUHMI NUNCAN

Mithiang Paul nih Filipi cakuat a tialnak ah “Khrih thawngtha nih si hna she ti an duhmi hna kha nan nuncan a si awk a si” (1:27) a ti. Lamkaltu 16 ah Paul nih Filipi khua ah Pathian rian a tuannak kan hmu. Cu ahcun thilmak phunphun a phan. An thlacamnak hmun ah phung an chim i cu lioah sumdong mirum Lidia kha a rak piangthar. An chung tein Baptistma an cang. Cu hnu ah Filipi khua ah Greek nu te khuachia nih a tuahmi pakhat a um. A chung le zong nih an zohthla ngai rua. Asinain Jesuh nih a thawl. Cucaah Jesuh hawi le Paul le Silas kha an tlaih hna. An vuak hna. Thongah an khumh hna. Thonginn chungah cun hla an sa. Cu lioah li fakpi in a hnin. Innka vialte a hung dih. Thong inn bawi cu a khuaruah a har. An tli dih cang rua a ti. Cu lioah Paul nih kan um ko a ti. Asiahcun zeidah ka tuah lai a ti. Paul nih nang le na chung te nih Bawipa kha zumh ulaw khamh nan si lai a ti. Cuti cun tipilnak an in. 

Biaceihtu pawl nih thonginn vengtu pa kha chuah hna an ti. Asinain Paul cu a chuah duh lo. A ruang cu Rom mi ka si ti kha a si. Filipi khua hi Greek Siangpahrang Alexander the great Philip nih a dirhmi a si. Hlan ah Greek khua a rak si tawn. Asinain Rom pawl nih an uk ahkhan Rom colony a si. Cu hmun ahcun Rom ralkap pensioner pawl kha an umter hna. An nih cu Rom citizenship an tlaih caah zalawng ngaiin an um. Paul zong cu Rom citizenship a ngeimi a si nain an tlaih.  A sual le sual lo hlethlainak tuah loin mipi hmuh ah zohchia tak in an ka tuk velh. Cu hnu ah biaceihtu pawl nih thonginn ah thil a cangmi ruangah biacheih hmansa loin (phung ning loin) chuah an timh hna. Asinain Paul cu a chuak duh lo. Zeitindah Rom mi sinak ka ngei ve ko nain hmualpho in an ka tuah ti kha fianter a duh ve. Biaceihtu pawl nih Rom mi sinak ngeitu a si ti an hgnalh khan cun an tih tuk. A hnu ah Paul nih thil sining fianternak a tuah hnu ah a chuak.

Hika ahhin Paul nih “Khrih thawngtha nih si hna she ti an duhmi hna kha nan nuncan a si awk a si” (Filipi 1:27) a timi hi version Dangdang ahcun Pathian ram mi nan sinak he loin nan nuncan a si ding a si an ti. Rom mi a si ahcun Rom citizen nih a pek khawhmi zalawnnak ningin a nun ding a si. Asinain hremnak a tawng i thonginn ah an chia. Zalawng tein chuah kho ding a si nain Rom mi sinak he an tuahto ning kha a kaih lo caah a chuah dih lo. Rom citizen a ngeimi cu vuak dingah a thiang lo. Cucaah Rom mi a sinak kha mipi hmaiah a claim ngam.

Cu bantukin Pathian ram mi nan sinak kha mipi hmaiah nan claim ngam ding a si a ti. Nan langhter ngam ding a si. Nan intur ding a si zongah Pathian ram mi nan sinak nih intur khawhnak an pek hna ding a si ti kha a chim duh. A herh ahcun thawngtha nih siter a duh ningin mipi hmaiah kan langhter ngam ding a si.

Cun Paul cu hmun dang ah a kal i an tlaih than hnu ah Rom ah thong an thlah. Cu Filipi khua zong kha hremnak phunphun an pek ve hna. Cu ruangah Paul nih Filipi Khrihfabu kha cakuat hna. Pakhatnak cu thong a tlak lio an zohkhennak a si. Pahnihnak ah amah bom dingin mi pakhat an tlah an kirter thannak kong a si. Khrihfabu nih a cohlan an thian khawhnak ding caah a si. Cun hremnak chungah zumhnak in fek tein an dirh peng khawhnak caah a kuat hna. Cu cakuat a tial lioah cun Paul cu Rom khua thonginn ah dirhmun chia ngaiin thih asiloah nun a hngak lio a si. Cucaah a timi cu thil pahnih karlak ah kaa tenh, thih maw ka thim deuh hnga nun in Pathian rian tuan rih dah tiah aa lung a thlet kho lo. Thil cikcin he kei hi Pathian rian ka tuan ko nain zeitin dah hi bantuk vanchiat hi ka ton a ti lo. Cucu “Khrih thawngtha nih si she ti a duh ning kha” a si.

Pathian rian kan tuannak ah hin kan ruat lopi in kan tonmi tampi a um ko. Asianain cu lioah Paul cu thawngtha siter a duh ning kha a ruat tikah a chiatnak lei in a ruat lo. Cu bantukin Filipi khuami hremnak a inngmi hna kha “Khrih thawngtha nih si hna she ti an duhmi hna kha nan nuncan a si awk a si. Cun thazang i fun ulaw Pathian dawtnak kha karhter ko u. Cucu Pathian nih nan sinah ruatchannak a ngeihmi cu a si” a ti.

Mah bia hi tulio vawlei le Khrihfa kan sinak zongah a hreh tukmi a si. A Liamcia kum 200 hrawng ahkhan Europe ram ah industrial revolution a phan. Thil phunphun an ser. Cu sernak caah electric power an rak tuah. Cu hnu ah computer riantuannak an rak thei. Cu hnu ah IT (communication) a rak thawng. Cu tikah ah ram thangcho le thancho lonak tahnak cu vawlei thilri law chawva hna (material) kha a si.

Minung damnak sii thatha an ser. Siizung thatha an sak. Asinain vawlei ralpi pahnihnak a phanh ahkhan nuam tein umnak le damnak lawng a pe lo, Aton bomb a kan pek chih. Cun mi kip nih motor thatha le inn thatha, rawei ding le din ding thawthaw an rak ngei. Asinain cu thanchonak khan thinlung le thlarau kha a humhim kho ti lo. Hnangamnak a pe kho lo. Krihfa sinak tu kha fak tuk in tangah a tlakpi cang. An biakinn cheukhat hna cu museum ah an cang dih. Bawi Jesuh nih cun “minung cu chang lawngin nunnak a si lo” ati. Cucaah “minung nunnak cu material lawng ah a hngat dih lo tinak a si. Cucaah vawlei tampi ah happiness ministry te department te hna curriculum te hna an ser cang. 

Tulio vawlei zohthan zongah zei poah hi mit hlang le duhnung, zual tlak um ti hna hi kan tah fung a rak si ko. Bazar ah kal usi law zei thil paoh kha cawk duhnak thinlung ngeih khawhnak dingin tinhtuahnak an rak ngei ko lai. Cawnnak lei zongah ni khatkhat ah riantha, mi nih upat le tihzah a chuahpi khotu ei kawlnak lei pawcawmnak caah a tha dingmi subject thim in cawn cio a si. Rian zong kan kawl tikah hlawh a tha dingmi kawl cio a si. Chungkhar ca zong mui dawh le sam tha kawl cio a si. Nu ngak nih pa a kawl ahkhan phaisa a ngah maw? Chungkhar a zohkhen kho lai maw ti kha a zohmi a si. Cu bantuk umnak vawlei ah kan um lio a si. Khrih thawngtha nih si hna she ti an duhmi ningin kan nuncan a si kho lo. Eg Handphone

Thawngtha hi hohmanh a herh lomi kan um lo. Ka thlarau khamh a sinak ding le vawlei kan nunnak ding ah le vawlei kan nunphung caah, kan zungzal nunnak vawlei thirnak dingah thawngtha hi kan herhmi a si. Asinain cucu duhnak lungthin kan ngei lo. Cucu a pawinak cu a si. Tulio vawlei nih cun a nuam ding in kan ruatmi le a tha hnga dingmi kha kan thir ko nain Pathian bia, thawngtha hna hi duh nungmi le thinlung la in kan ruat kho lo.

Cu nakin cun social media kan duh deuh. Caan zong kan pek deuh. Social media hi rikhiahmi caan a ngei lo (timeless). Cun mibu nuntinak in pumpak sinak (Individual) lei tu ah a kan hruai. Cucaah handphone kan tuainak nih kanmah lawng kha a kan hmuhter. Hman kan i thlak i mipi hmuh dingah kan langhter. Kan sining loin langh tinhnak, sunpar ngai in langh duhnak (Selfie culture) kha a si. Cu nih cun mah lawng zawnruahnak nunphung (selfish culture) a hrin.

A hnu ah zatlang nun tinak le biaknak lei hawikomhnak hna kan thei ti lo. Biaknak lei hawikomhnak le zatlang nuntinak he kan i hlat hnu cun midang an thatnak le an thilti khawhnak kha kan hmu kho ti hna lo. A hnu ah bia tawite zumhar ngai in tial in biaknak siseh, pumpak le riantuantu buu hna kha social media hmangin sawiser duhnak thinlung kan ngei. Cheukhat nih cu bantuk a tialmi comment pek cu a nuam ah kan ruat. Cucu tulio kan zatlang nun ning (lifestyle) a si cang. “Khrih thawngtha nih si hna she ti an duhmi kha kan nuncan a si kho lo.

Economic prophesier a simi Laldinthara nihcun “Sipuaizi mit in cun herhmi (need) timi le duhmi (want) timi biafang hi an um. Asinain vawlei minung kan si bantukin kan herhmi (need) cu tlamtling in kan hmu kho tawn lo. Cu tikah kan herhmi taktakmi (need) asilomi hna kha herhmi bantukin an ser tawn. Cucu chaw lettharnak (economic) timi cu a si" a ti.  Cu chung cun zumtu nih zei khi dah ka herhmi a si i zei khi dah ka duhmi thil hi an si ti kha kan tleidan thiam a herh” a ti.

Tulio vawlei ah Pathian a um zumhlonak thar (new atheism) a hung chuah. Hi kong hi a hlethlaitu hna nihcun kum 2001 sep. 11 ah muslin kalsual pawl nih world trend centre hrawnh hnu khan a si an ti. American philosopher Harisa nih 2004 lio ahkhan ca pakhat cu kong he pehtlai cun a tial i “biaknak cu khuaruahnak fim a buaitertu a si” a ti. Zumhnak timi hi thluak in tuak menmi a si. Pakhat le pakhat karlak ah a buaitertu le harnak a petu hmanrua cu zumhnak hi a si a ti. Cu bantuk cu kum 2000-2010 karlak new atheism tampi an chuah ti a si. Cucaah zumhnak hi runven a herh cang. Asinain Atheism pawl hi an tuanbia chui ahcun hlawhtling lomi lawngte an si. Pathian cu an duh ko. Asinain an hmu kho lomi pawl an si. 

Cun atheism an timi hna hi zalawng tein nuam a duhmi pawl an si deuh fawn. Nuamnak lam permission ah zumlotu (atheism) kha an hman. Cu nih cun kan mino pawl hi a hruai hna. Fedric Niche nih Pathian a thi a si. Amah hi philosopher a si. Minung cu evolution in kan chuah. Kan chuahchan cu survival kha a si ko ti kha a si. Cucaah a thang deuhmi paoh kha an dik i an nung kho ko ti a si. Cu cawnpiaknak a zulhtu cu Hitler te hna kha an si ti a si. Mah pawl ruatnak nih khan kan mino pawl a hruai hna. Cucaah tu lioah zumhnak fianternak (apologetic) subject hi a lar ngaimi ah a cang. William land Qrey nih “The higther apologetic is your life” na zumhnak langhtertu sang bik cu nan nunzia kha a si” a ti.

Nihin ahcun kan chan hi “Post modernism” chan a s ikan ti cang. Hi nih aa tinhmi cu vawlei ah biatak bik a um lo ti hi a si. Minung mit in thlir ahcun a si zong a si kho ko. Dawh le dawh lo ahcun a tlirtu in a si. Morly Brawn cauk ah (Beauty lies is the eye of beholder). Fundamental truth hi um hlah she law Pathian um le um lo ah zei khi dah a hman lai.

Jesuh nih kei cu lam le biatak le nunak ka si a ti. Zei hi dah a hman deuh timi hngalh ngam khawh ti lonak theih khawh ti lonak vawlei ah hin kan nih zumtu pawl nih Jesuh hi biatak le lam um chun a si ti hi kan tanh ngam i kan phun ngam a herh. Kan zumhnak hi mi lakah kan claim ngam a herh. Paul zong nih Rom mi sinak a ngeihmi kha mipi lakah a langhter ngam bantukin le Rom thonginn a um lio zongah a claim ngam bantukin kan claim ngam a herh ve. Cucu “Khrih thawngtha nih si hna she ti an duhmi hna kha nan nuncan a si awk a si.