ZUMHNAK HRAMPI (1)

Zumhnak hrampi (creed) timi cu zeidah a si? Pathian a riantuannak le aa phunnak Biakam hlun (OT) nih a rak chim chungmi kha Biakam thar (NT) ah Bawi Jesuh a chuahnak le vawlei a nun chung i a riantuanak, thihnak in a thawhthannak, Bawi Jesuh thih hnu in a zultu pawl an riantuannak le cawnpiaknak, Thlarau nih nihin tiang rian a tuannak hna, Bible chungah kan hmuhmi kha biafun tawite in langhternak le chimfiannak a si. Cu biafun cu Khrihfa nih mah le denomination cio in ngeih cio a si i cucu buu dang he kan i dannak (Distinctive) a si. Bible nih a langhter duhmi a laimu (centre team) hna kha lak in kan zumhnak tlungtlang (principle) caah kan hman.

Tahchunnak in chim ahcun, Tipil Khrihfabu nih tlaihteng pakhatnak ah Bible nawlngeihnak hi a si. A ruang cu Pathian aa phuannak zip cu Jesuh Khrih kha a si. Cu nakin a sang deuh Pathian phunnak a um kho ti lo. Cu Pathian phunnak a cohlangtu le mit hrim hrim in a hmutu hna nih an chimmi kha ca in an rak tial i cucu Bible kan ti. Cucaah Bible cu zumhnak le thil khawhnak ah a palh kho lomi a si. Cucaah Bible hi zumhnak le tuansernak ah nawlngeih sang bik ah kan chiah.

Zeiruangah zumhnak hrampi (creed) hi a herh kan ti ahcun, pumpak nun ah cun doctrine nih Pathian a kan theihfianter. Kan theihfiannak a dih lo cun a si kho lo. Cun Thlarau nun lam a hruai ding a si. Tlaihteng a hman lo cu tlarau nun a hman kho lo. Cun vawlei a theihfianter. Zeidah kan zulh ding le zulh lo ding a si ti kha a hmanmi lam a kan hmuhsaktu a si. Zeicahtiah kan tlaihteng nih kan nun a control. Cucaah kan ram ah kal sual an tam.

Cun Khrihfa thithruainak zong lam hruaitu a si. Khrihfabu ruangam le muisam lam hruaitu a si. Cun Khrihfabu a riantuannak pawl lam a hmuhsahtu a si. Cun lungrualnak a pek. Doctrine nih tanrualnak le pumkhat sinak a pek. Cucaah tlaihteng cu Pathian hmanrua a si. Zumhtimi le hnagtchan timi nih tanrualnak le Pathian ram kauhtehnak a pek.

Khrihfabu tuanbia chungah zumhnak hrampi (creed) a rak chuahnak hna hi tawite in kan zoh lai. Zumtu hmasa hna kha Judah miphun an si. Judah nunning phung in an kal i synagogue ah an i pum zungzal. Judah miphun tengnge pakhat bantuk an rak si ko nain an zumhnak le an ni cawnpiakmi aa dan tuk caah a hnu ah Judah pawl sin in hremnak fakpi an rak tur. Cu ruangah Upa Stephen zong kha thah a rak si. Khrihfa pawl cu hremnak tih ah an rak zam dih. Asinain zultu (Apostol) pawl tu cu an zam lo. Jeruslem ah an um peng ko.  Sabbath zong an hmang i synagogue zongah an i pum thimthim ko. Sabbath an urh lengah Sunday ni zalei ah sacraments kha an hmang i thawhlawm zong an rak thawh. Asinain a hnu ah sabbath kha an hmang kho lo i Sunday ni tu kha cu an hmang kho.

AD 70 ah Rom ralbawi   nih Jerusalem a hrawk ahkhan zumtu a tamdeuh cu Antioch khua ah anrak zam. Cucaah cu lioah Antioch Khrihfabu cu an rak thawng ngai ngai. Jerusalem zong ahkhan bomhnak  an rak pek khawh hna. An zamnak paoh ah Khrihfabu an dirh kho. Cucaah Khrihfa zong an rak karh ngai. Asinain Judah Khrihfabu tu cu a than ning tluk in a thang kho lo. Mah kha Pathian relruat a si lo kan ti kho lo. Pathian duh ningin Khrihfabu hi a rak um kho ti a langhter.

Cu tikah Khrihfabu ah buainak a rak chuak. Judah zumtu hmasa hna le Jentail Khrihfa a cang mi hna karlak ah theihthiam lonak a rak um. Cu ruangah Jerusalem Council zong kha an rak auh (Lam. 15). Jentail Khrihfa nih Moses nawlbia hi an zulh a hau maw hau lo ti kong kha an rak ceih. Cu lioah Peter nih kanmah bantukin Moses nawlbia zulh cu an hau lo. A ritmi hawngkol cu banh ding an si lo a rak ti. Asianin an tuah ding cu milem bia, a thianglomi ei, thisen ei tbk an tuahter hna lo.

Cuti Pathian bia an theih ning i khah lonak, cawnpiaknak aa khat lonak le a hman lomi cawnpiaknak a si ko timi ruahnak a um tikah (zei bantuk buainak a um zongah) Khrihfabu ah khan tahnak fung an rak ngeih i cucu zultu pawl cawnpiak ningin Khrihfabu hi a thang maw ti kha a si. Cu tahnak cu Bible hi a si ko. Zultu (Apostol) pawl zong cawnpiaktu an ngei (Apostol father). Cu lengah upa an rak um. Cu pawl hna zong nih biapi ah an ruatmi cu zultu pawl cawnpiak ningin Khrihfabu hi a kal zungzal maw ti kha a si.

Cu lioah Araneus nih Jesuh kong ah hi tin a chim. Sermi thil pakhat a si ve. Um lo can a ngei i um can a ngei ti in a rak cawnpiak. Cucaah Pathian he aa khat lo a ti. Cu ruangah Khrihfabu ah buainak a rak um. Cu ruangah Nisea Council kha AD 325 ah auh a rak si. Cu ruangah trinity zumhnak hrampi cu Nicene pumhnak AD 325 ah an rak fehter. Cu hlam ah cun zumhnak hrampi kong hi Khrihfabu nih a rak buaipi lem lo. A ruang cu cawnpiaknak aa dangmi le buainak a um lo ruang zongah a si kho. Kha lio i Khrihfa zumhnak biafun hna kha kan zohthan ah Jesuh kong deuh lawng hi a si. Thlarau riantuannak kong cu a um lo. A ruang cu Jesuh kong deuh kha a si caah thil dang nih hmun a la kho lo.

Tahchunnak ah, Lamkaltu ah Thlarau thianghlim kong hmun hnih ah kan hmuh. Pakhat cu “a nih cu Thlarau thianghlim nih a pawiter” a ti. Cucu Jesuh kong chim duhnak a si. Cun a dang pakhat cu “Thlarau thianghlim ka zumh” a ti. Thlarau kong zumhnak hrampi cu a tawi ngai. “Ka zumh” timi cu Thlarau thianghlim cu Pathian a sinak kha zumh awk tlak a si ti chim duhnak a si. Nicene zumhnak hrampi (Nicene creed) an timi Jesuh khrih Pathian a sinak kha an rak dirkamh (defence) than.

Cheukhat nih trinity zumhnak hi Nisene council nih a tuahchawmmi a si. AD 325 Constantine nih a tuahpimi hna a si an ti. Asinain cucu a si lo. Araneus cawnpiaknak kha an rak zulh tawnmi le an rak pom tawnmi a si lo ca tu ah a si. An rak zumh tawnmi le an pom tawnmi a si ahcun Khrihfabu ah buainak kha a rak um lai lo. Asinain an pom ning a si lo caah Nisene Council AD 325 kha auhnak a si. Cuka ahcun an rak pom ciami kha an rak fehter deuhtu a rak si. Tertullian AD 200 lio ah trinity hi a rak chim cang. Mah lio ah a dotu an um lo. A sullam cu Khrihfabu nih an rak pom cangmi a si. Minung pakhat ah minung pathum an umnak kha a rak chim cang. Mah kha “trinity” a rak ti cang. Cucaah trinity cu Bible cawnpiakmi siloin Nicene Council nih a serchawmmi a si an timi kha a hman lo. Zultu (Apostolic) hna nih an rak cawnpiakmi kha an fehtertu a si ko.

Mithiang Paul zong nih Timote ca a kuatnak 1Timote 1:16-16 ah Bawi Jesuh kha misual hna khamh awk ah vawlei ah a rak tumnak le hi ruang thengte ah Pathian nih kan cungah zangfahnak a kan ngeihnak le cu zumhnak thawngin hmailei ah zungzal nunnak kan ngeih lainak kha a si. Cu thil cu Bawi Jesuh zultu pawl nih an zumhnak hrampk ah an rak hman cang.

Cun cheukhat nih Khrihfabu civuipi biachahnak in Khrihfabu hi a kal sual a timi zong an um fawn. Mah zawn hi hrilhfiah a herh. Jerusalem Council, Nicene Council, tibantuk. Khrihfabu nih a ngeihmi tonnak nih thilthar a chuahpimi a tlawm. Chim duhmi cu cheukhat nih Sunday hi Constantine nih 321-324 amah nawl pek in tuahmi a si an ti. Asinain hihi a cheuchum lawng a si. Kha hlan kha Sunday ni zanlei ah an i pum i Bawipa zanriah kha an rak hman lengmang cang. Constantine nih a tuahtharmi a si lo. Cucaah AD 325 Constantime nih auhmi Nisene Council ruangah a si lo. Sunday ni cu zumtu hmasa hna nih an rak upat tukmi a si cang.