KHRIHFA INNCHUNGKHAR

 

Innchungkhar cu Mirang holh in Family an ti i Latin holh “Famulus” biafang in lakmi a si. Asullam cu “riantuanpiaktu” tinak a si. Cheukhat nih cun “sal” ti zong in a letmi an um. Rom pawl nih Famulus an hmanning cu, an dihlak komh in inn pakhat chung i a ummi hna chimnak ah an rak hman. Vawlei cungah chungkhar kan hmuhning le kan huapterning hi aa dang cio. New Dictionary of Theology nih chimning ahcun chungkhar timi cu “thi a khatmi, hmun pakhat i a umtimi an si” a ti. Cu lengah “chungkhar i pacem hupphennak tangah ummi hna, sal le umnak a ngei lomi numei, ngahtah, nu chun tiangin a huap chih” a ti.

Inn chungkhar hramthawhnak hi minung tuanbia a cawngmi (anthropologist) Pawl nih cun chimding le fianter ding ah a har ko an ti cio. Aruang cu lung chan (stone age) lio minung cu aa cawh in an um tuk caah a si. Cu lioah Briffault nihcun “chungkhar hram a thawktu cu nu an si a ti. A buu in hmunkhat in hmun khat ah a thial lengmang mi, inn le lo ngeih loin a thialmi an si. Cu tikah nu nih fa a pawi ahcun lungkua pakhat ah a hrin i an hawi le  nih an kaltak hna. A dam tikah minung cu sa le ral lak in himnak kan herh caah an hawi le sinah an i fawnthan tawn” a ti. Asinain Baibal nihcun chungkhar hramthawktu cu Pathian a si tiah fiang tein a kan cawnpiak. Adam le Evi kha amah khuakhan piaknak in chungkhar khat an rak si. “mipa hnakruh a zuk i minu pakhat a ser” (Gen. 1:21-22). Thluachuahnak a pek hna i “Tefa tampi in ngei u law nan fefa cu vawlei cung khuazakip ah khat hna she” a ti. (Gen. 1:28)

Asiah Khrihfa innchungkhar cu zei bantuk khi dah an si? Khrihfa innchungkhar timi hi sullam an langhter ning a dang cio. Rev. Chuakhu Khithie nih cun Khrihfa innchungkhar cu Khrih tel khawhnak chungkhar, Khrih duhmi tuahnak, Khrih duh lomi kaltaknak, Khrih taksa Khrihfabu cawmtu kutke bantuk, a chungah Khrih ummi le midang caah hnangamnak le deihnak hmun a si” a ti. Asinain Bible ah kan hmuhning ahcun, Bawipa hmuhsakmi   hmun le ramah a ummi in a chim. Bawipa nih Abram cu “na ram le na rualchan le na pa inn kha chuahtak hna law kan hmuhsak laimi ram ah kal tuah. Tefa tampi kan pek lai i miphun nganpi ah an cang lai” ati. (Gen.12:1-2).

Cun, Mathai thawngtha nih cun lung cungah sakmi inn bantukin a chim. “Cucaah hi ka bia a thei i a zulmi cu lung chungah a inn a sami mifimpa bantuk a si. Ruah a sur, ti a lian, thlitu nih fak piin a hranh. Sihmanhhsehlaw lung cung i sakmi a si caah khan a pur lo” (Mathai 7:24). Cu bantukin kan nih zong lung bantukin a fekmi Jesuh cungah inn a sami cu Khrihfa innchungkhar kan si. Hi kong ah Paul zong nih “zeicahtiah Pathian nih Jesuh Khrih lawnglawng cu a hram caah khan a chiah cang i hram dang zeihmanh chiah ding a um ti lo (1kor. 3:11-12).

Nihin kan ram ah chungkhar fek lo kan tam. Aruang cu kan innkil lung ah Jesuh kan hman lo caah a si. Zeidang thil tuaktan loin nupithit le vangeih cu thil fawite a si ko. Asinain Bawipa nih si hna seh ti a kan duhmi chungkhar si cu a har. Kan nunning a hman lo ahcun Pathian hmuhning ah chungkhar tling kan si kho lo. Chungkhar hi thlarau lei thil a si caah Siangpahrang le mi lianngan hna zong nih zohchun awktlak chungkhar an rak tuah kho lo. David Siangpahrang zong kha chungkhar tha a ser kho lo. David cu nu cungah sualnak a tuah ruangah an chungkhar a buai. A fapa Absalon zong nih Siangpahrang sinak kha cuh aa tim. Hezekia Siangpahrang zong kha Judah Siangpahrang hmanh si ko sehlaw thih awktlak chungkhar a rak dirh sual ve ko (Isaiah 38:1-5).

Cucaah vawlei caan tawite kan nun chung i chungkhar tha si khawh lo cu vanchiat ngai si. Julier Hare nih “Adam le Eve kha Pathian nih an caah Eden dum kha a serpiak ko hna nain a chungah an nunning a hman lo caah an hrinsor tiangin chiatserh an si” a ti. Cu bantukin vawlei kan nunnak ah zei bantuk inn tha le lo tha le thil tikhawhnak hmanh ngei ko usi law a chungah Bawipa he kan nunti lo ahcun a donghnak ah vanchiatnak ah a phan khomi a si. Bible zong nih chungkhar thate in a zohkhenh lomi cu thih awktlak a si a ti. Hezekia siangpahang zong ka Judah bawi min thang ngai si ko hmanhsehlaw thih awktlak chungkhar a rak dirh sual. Cucaah Profet Isaiah a sinah a ra i “na chungkhar khuasakning tha tein zoh tha, cu lo ahcun chantim hlan in na thi sual lai” a ti. Cucaah chungkhar ahhin nu le pa hi a biapi tukmi kan si.

Aho hmanh hi mah le chungkhar in a thangmi kan si.  Cucaah chungkhar cu minung i pehtlainak le nunning cawn dingin kan luh hmasanak zong a si. Cu kan cawnnak hmasa bik cu nu le pa sin in pongkam thil hna in an si. Amah vialte cu chungkhar cu kan than liannak a si kan ti lioah, cheukhat cu nu le pa nih nunpi ti lomi zogn kan um kho. Cun cheukhat cu nu lawng asiloah pa lawng nih khua sakpimi zong kan um lai. Sihmanhsehlaw a tlangpi in chim ahcun chungkhar a thatnak dingah tuanvo ngeitu bik cu nu le pa hi kan si ko.

Chin miphun cu chungkhar ah Pa nawlngeihnak (patriarchal family) in a kalmi kan rak si. Nupi a ngeimi a si zongah a nupi cu a va nih a biakmi khuazing a bia vemi kan rak si. Chungkhar an khuazing sin raithawi zongah pa nih tuah a si. Cun a fale zong a pa phun ah rel an si. Cu bantukin Khrihfa tuanbia kan zohthan tik zongah chungkhar i pacem cu chungkhar ah raithawitu a rak si. Chungkhar biaktheng an rak tuah i hruaitu cu an pa kha a rak si zungzal. Noah nih a chungkhar pawl kha khamh dingah lawng chungah a hruai dih hna. Abram nih Pathian auhnak aw theih in a chungkhar pawl Pathian hmuhsakmi Canaan ramah a hruai hna. Joshua nih kei le ka innchungkhar cu Bawipa rian kan tuan lai a ti. Cucaah Abraham te Jeptha te hna cu Pathian an i bochan ruangah fele nih an bia an al ngam hna lo. An al hna ahcun Pathian chiatserh an tong lai (Gen. 18:19). Cucaah chungkhar i pacem cu chungkhar thlarau lei hruaitu a si.

Cu bantukin fale hi a bik in nu le hnukthlum in a thangmi le tangcung pom in a thangmi kan rak si. Cucaah Thomas Fuller zong nih “nu le nunning zulh in fale nih an i thanpimi lungthin nih hmailei vawlei ah zeithil dah a cang lai ti hi a langhter” a rak ti. Cucaah chungkhar i nu cem cu fale nuncaan ziaza caah a hrampi an si. Nihin ah ram le miphun nih aa bochan mi minung hna le nunzia lei ah zohchun tlak minung kan timi hna hi nu le nih nih fale thinlung chungah an rak bunhmi a hram (foundation) a rak that caah a si. Cucaah chungkhar i nu cem cu khua le ram le miphun caah innkil lung an si ko. Chungkhar i nu cem a thatnak, a dinfelnak le a nuncaan ziaza dawh hna nih, khua le ram le miphu i zatlang nun tiangin dinnak, dawhnak hna le thatnak hna a hrin.

Cucaah nule pa hi fale caah biapi tuk kan si. Joseph kha Eziph ram ah tukforhnak a ton caan ah “ka pa i a pathian” nih a duh lo a ti. Jecob zong nih a u Isau a tawn lai ah thla a cam i "Ka pu Abram Pathian, ka pa Isak Pathian" a ti Gen. 32:9). Cucaah ngakchia cu, nu le pa i Pathian a biami an si. Cucaah nule pa nih kan fale an thinlung chungah a nungmi Pathian kan chiah a hau. Culo ahcun nihin ngakchia pawl thinlung chungah a lut ding a tha lomi thil vawlei ah a tam tuk. Tu lioah bia tampi chim le aw thangpi chimnak nih mi thinlung a remh kho ti lo. Nunning tu kha i zohchun cio a si.  Cu cungah kan fale nih tihzahnak le upatnak an thinlung an ngei kho.

Cu bantukin Khrihfa chungkhar tha sersiam khawnak ding caah fale hi biapi ngaimi a si. Efasa 6:2 chungah “Ngakchia hna nan nu le nan pa bia ngai hna u, cucu nawlbia hmasa a si”a ti.  Rev. Dr. E. Za Bik nih nawlbia 10 kong a tialnak ah “Efasa 6:2 chung ta "fale nih nu le pa bia ngeih cu nawlbia hmasa a si" timi kha Exo 20:12 chung ta lakmi a si. Mah bia hi nawlbia ahcun panganak a si. Asinain ngakchia caah cun nawlbia pakhatnak a si. Aruang cu ngakchia nih Pathian dang biak, siasal biak, Pathian min ningcang loin hman, Sabbath ulh, tbk. kha an thei rih lo” a ti. Cucaah ngakchia caah an nawlbia hmasa cu nu le pa upatnak hi a si.

Tulio mino tampi cu nu le pa upat lo le, chungkhar zeihmanh rel loin a vakvaimi kan tam. Fale nih kan hngalh ding cu Pathian nih nu le pa hmangin vawlei ah a ra khomi cio kan si. Cucaah fale caah cun nu le pa hi kan mit hmuh ah kan Pathian an si. Judah cauk Talmud ahcun “Pathian cu mit in hmuh khawh lomi a si caah nu le pa hi a ser hna, cucaah fale nih nu le pa bia ngaih le upat cu Pathian theih le hngalh a si tiah a um. Cucaah mah le chungkhar cio ah nu le pa bia ngaih in nuam tein um hi Pathian thlauchuah a si.

Chungkhar kip nih hin buainak an rak ngei cio ko. Adam chungkhar, Abraham chungkhar, Akhan cungkhar, Jecob chungkhar hna kha, chungkhar buainak a ngeimi lawngte an si. Cucaah Sehtan nih hin zathlang buu lakah chungkhar hi tukforh dingah a tinh bikmi a si tiin ruah khawh a si. Gen. 27 ah Isak chungkhar an buainak kan hmuh. An buainak hi anmah le mah pehtlaihnak (Communication) an ngei lo caah a si. Isak nih Esau a tanh i Rebekah nih Jekop a tanh ve. Asinain chungkhar khat an si. Rocotu sinak kha an zuampiak cio hna. Cucaah chungkhar kha an i chawnhbiak kho ti lo. 

Cu bantukin tulio ah nu le tam cheukhat cu kan chungkhar kong ah lungrethei in a umi kan um ko lai. Sihmanhsehlaw Khrihfa nih cun Pathian sinah ruahchannak nganpi kan ngei. Cucaah Pathian sinah tla fakpi in cam ding kan si. Lungtak tein kan hal ahcun Pathian nih zeitik hmanh ah let lo cun a kan chia bal lai lo. Mery le Martha zong kha an ta pa Lazarus a thih lioah khan an lung a dong tuk cang i “Bawipa nangamh um law cu kan ta hi a thi hnga lo” an ti. Jesuh cu an sinah a phan i an tapa Lazarus a nun than bantukin kan chungkhar cioah Jesuh sawm ve ko u si.