CHIN MI KAN SINAK (Identity)
Miphun pakhat kan sinak a langtertu thil a simi, kan cohlan kan pom ciomi cu kan sinak (Identity) hi a si. Socialogist lei a lar ngaimi Roger Brukbaker nih “ ‘Identity’ timi cu pumpak asiloah mibu hna nih hodah ka si ti an i fiannak a si i an i fian ning cu a caan le an umnak hmun thil umtuning nih ngeih in a thleng lengmang kho” a ti. John Turner nih cun “ ‘Identity’ cu midang he i tahchunnak le an nih le kan nih kan i dannak nih a sersiammi a si” a ti.
Miphun vialte hi zeitin a rak ummi dah an si i ho nih dah a ser hna ti le zeiruang ah miphun lungput cu a rak chuak ti hna hi sociologist pawl nih lam tampi in an kawl. Fianternak an tuahmi cu “miphun khat (ethnic group) ti lungthin a chuahnak cu minung cithlah pehzulhnak le midang he i khah lonak zawnte nih a hrinmi a si” an ti. Cun minung umtinak le khuasak tinak, minung nih ser chawmmi in vawlei ah thilthar a hung ummi le aa thlengmi hna hi an si an ti. Cucaah miphun timi hi amah tein a rak ummi a si lo. Cithlahnak le chuahkehnak hmun hna le biaknak le tuahtawnmi phung (custom) hna le nainganzi (politic) sernak hna nih a chuahtermi a si.
Chin miphun hi hlethlaitu hna nih kum zabu 13-14 karlak hrawngah Chinram hi tlakmi a si an ti. Asinain kan umnak fing le tlang a dan cio caah unau kan si hmanh thei loin caan saupi kan rak um. Mirang pawl an phanh hnu in kan rawl ei duhmi, kan thilthuam le kan zumhnak le kan rak sunsak tawnmi puai le kan phung le lam, kan hla le bia, kan inn le lo tuah ning, kan tuanbia chim ciomi le kan pumrua (physical type) an rak zoh tikah hi hna hi sinak (Identity) aa khatmi an si i miphun khat an si tiah an rak kan ti. Cucu hihin tiangah kanmah zong nih kan cohlanmi a si i Asho, Cho, Kuki, Lai le Mizo hna kan si. UNO zong nih November, 1992 ah miphun pakhat an si tiah cohlannak an kan ngei.
Cucaah kan sinak (Identity) aa khatmi hin zeitindah kan i funtom lai ti le kan sinak (Identity) hi zeitindah kan nunter peng khawh lai ti hi biapi tukmi a si. A bik in ramthumnak ah a um cangmi hna caah a herh khunmi a si. Miphun kan sinak (Identity) kan thlau ahcun miphun tlau kan si cang tinak a si. Cheukhat cu mi phunkhat kan sinak (Identity) kha pengtlang khat kan sinak, buu khat (Denomination) khat kan sinak in a ruatmi kan um. Cu ruangah a buu in kan i then, pengtlang in kan i then. A ngaingai ti ahcun pengkulh pakhat kan um ruangah, holh phunkhat kan hman ruangah biaknak lei in buu khat kan si ruang ah miphun pakhat bantuk ah i ruah dih ding a si lo. A peng le a tlang pinlei ah miphun khat kan sinak (Identity) a um rih ti hi kan philh lo ding a si. Chin miphun cu phun le hnam (Cinzah, Zathang, Hlawnceu etc..) a ngeimi kan si. Asinain cu hna cu khuakhat ah kan umti kho dih lo. Mizo ram le Bom ram tiang kan va um. Cu hna he cun miphun khat kan si.
Zei bantuk miphun kan si ah a peng le tlang hi kan sinak (Identity) a si bal lo. Khrihfa biaknak zong hi kan sinak (Identity) pakhat cu a si ko nain buu (Denomination) hi cu miphun kan sinak (Identity) a si lo. Holh zong hi kan theih cio bantukin kan awcawi cio a dang i biafang kan hmanmi aa khatmi tampi an um. Cucaah cheukhat cu Chin mi pakhat kan sinak a langhtertu thil hna kha zoh loin kanmah nih kan serchawmmi sinak tu kha kan Identity ah kan hman. Thil pakhat tuah kan duh tikah kan i khatnak kha kawl loin kan i dannak tu kan kawl.
Asiah Chin miphun sinak (Identity) cu abik in ramthumnak a um cangmi hna nih zei hi dah kan kilven lai i zetindah kan kilven ning cu a si lai?. Abik in ramthumnak a um cangmi hna nih kan miphun sinak kan thlau lonak dingah kan holh le kan ca hi kan kilven ding a si. Holh hi a tlau khomi a si. A holh tu kan um lo hnu cun a tlaumi a si cang. Cu tikah miphun sinak a ngei ti lomi laklawk minung ah kan cang lai. Australia ram ah Aboriginal holh hi 1788 kum lio ahcun 500 hrawng a rak um. Asinain nihin ahcun holh phun 150 hrawng lawng an ngei cang. Sullam cu kum 200 chungah holh phun 350 hrawng a tlau tinak a si. An holh a tlau ning hi a rangngai. Cu bantukin Australia ram ah Chin miphun kan rak umnak hi a tlangpi in kum 20 hrawng lawng a si. Cu chungah tam deuh cu hi ram kan umnak hi kum 10 hrawng lawng a si rih. Asinain cheu hnih ah cheukhat nih kan nuhrin holh kan holh ti lo. Cu hna cu abik in ngakchia le mino pawl an si. Tu hnu kum 20 ahcun kan nuhrin holh a holh khomi hi 30% kan um kho ti lai lo.
Cucaah kan miphun hi ram dang ah tlau kan sian lo ahcun kan chungkhar ah, mibuu kan i tonnak ah, laiholh tein holh khawh le chawnhbiak khawh hi kan i zuam hram ding a si. Kan nuhrin holh hi a pakhatnak holh (first languages) a si i kan umnak ram holh cio hi cu a pahnihnak holh (second langueges) a si ko caah a pakhatnak kan nuhrin holh laiholh te hi cu kan tefa hna kha ro bantuk in ruat in kan thiamter cio hna ding a si.
Zei bantuk miphun kan si ah a peng le tlang hi kan sinak (Identity) a si bal lo. Khrihfa biaknak zong hi kan sinak (Identity) pakhat cu a si ko nain buu (Denomination) hi cu miphun kan sinak (Identity) a si lo. Holh zong hi kan theih cio bantukin kan awcawi cio a dang i biafang kan hmanmi aa khatmi tampi an um. Cucaah cheukhat cu Chin mi pakhat kan sinak a langhtertu thil hna kha zoh loin kanmah nih kan serchawmmi sinak tu kha kan Identity ah kan hman. Thil pakhat tuah kan duh tikah kan i khatnak kha kawl loin kan i dannak tu kan kawl.
Asiah Chin miphun sinak (Identity) cu abik in ramthumnak a um cangmi hna nih zei hi dah kan kilven lai i zetindah kan kilven ning cu a si lai?. Abik in ramthumnak a um cangmi hna nih kan miphun sinak kan thlau lonak dingah kan holh le kan ca hi kan kilven ding a si. Holh hi a tlau khomi a si. A holh tu kan um lo hnu cun a tlaumi a si cang. Cu tikah miphun sinak a ngei ti lomi laklawk minung ah kan cang lai. Australia ram ah Aboriginal holh hi 1788 kum lio ahcun 500 hrawng a rak um. Asinain nihin ahcun holh phun 150 hrawng lawng an ngei cang. Sullam cu kum 200 chungah holh phun 350 hrawng a tlau tinak a si. An holh a tlau ning hi a rangngai. Cu bantukin Australia ram ah Chin miphun kan rak umnak hi a tlangpi in kum 20 hrawng lawng a si. Cu chungah tam deuh cu hi ram kan umnak hi kum 10 hrawng lawng a si rih. Asinain cheu hnih ah cheukhat nih kan nuhrin holh kan holh ti lo. Cu hna cu abik in ngakchia le mino pawl an si. Tu hnu kum 20 ahcun kan nuhrin holh a holh khomi hi 30% kan um kho ti lai lo.
Cucaah kan miphun hi ram dang ah tlau kan sian lo ahcun kan chungkhar ah, mibuu kan i tonnak ah, laiholh tein holh khawh le chawnhbiak khawh hi kan i zuam hram ding a si. Kan nuhrin holh hi a pakhatnak holh (first languages) a si i kan umnak ram holh cio hi cu a pahnihnak holh (second langueges) a si ko caah a pakhatnak kan nuhrin holh laiholh te hi cu kan tefa hna kha ro bantuk in ruat in kan thiamter cio hna ding a si.
Comments
Post a Comment