CHIN RAM THLARAU RIANTUANNAK

 Tulio Pathian bia chimnak ah  "Indigenous Theology-A Tribal perspective" timi hi an chimncio ngaimi pakhat a si. 

"Indigenous" timi cu hmun pakhat ah a rak um hmansa mi hna chimnak biafang a si i, Tribal timi cu Cambridge Dictionary ah cun khuapi chungah a um lomi "those who do not live in towns or cities" a ti. Cu hna cu cheukhat nih miphun hrut tiah a lehmi zong an um. Asinain hruh le hruh lo he cun zei hmanh aa pehtlai lo. Cucaah "Indigenous Theology-A Tribal perspective" cu miphun khuaruahning le lungput in Pathian bia an hmuh ning, theihthiam ning (a point of view) a si. Hi bantukin khuaruah ning hi miphun kip nih an ngei cio. A ngaingai ti ahcun Biakam hlun chung bia le hla hna khi Judah miphun khuaruahning in Pathian an hmuh ning tampi a tel. Cu bantukin Chin miphun zong nih Pathian bia kan rak cohlan ve tikah miphun dang he lo loin Pathian bia kan ruah ning tete hi an um ve. Cu hna lakah kan hla urmi, kan lam urmi, kan holh theihlo hla hna le vanram kan ruah ning hna hi tutan ah tial ka duhmi a si.

Kan hla duhmi:

Chin miphun hi kan miphun lungput hrim ah mi lungleng phun kan si. Kan tlawnlennak fing le tlang te hna zan tlapa vang te hna kan hmuh ah hin kan lung a leng cawlh. Cucaah kan hla duhmi phun hi zunngeihnak le lunglen hla deuh a si. Thalcan i   meithang a zammi te hna hi hmuh nuam ah kan ruat tawn i cu bantuk hna nihcun lunglennak lei ah kan hruai tawn. Ramlak i a ummi saram le zu le va hna awn thawng kan theih ah ngaih nuam tuk ah kan ruat hna i kan thaw hi a phih deng tawn. Cu hna cu kan thisen chungah a lut i kan i thanpi tikah, cucu kan miphun lungput le sinak a si. Cu bantuk sining le ruatnak he cun Khrihfa kan luh tikah vanram kong an rak kan cawnpiak chin ahcun kan caah thawngtha taktak a rak si i kan hla le kan bia vialte hna cu vanram lei ngaihnak vawlei nun huam lonak lawngte a si. Cu nih cun zei bantuk mipnun dah kan si ti kan lungput a langhter. Mizo kan unau pawl nih an hla duhmi pawl miring pa Samuel Davies an va chimh i cu pa nihcun “nan hla duhmi nih pei sifah nan si a langhter cu” a rak ti ve hna.

Vanram kan ruat ning:

Chin miphun nih van timi cu kan rak hngalh. Asinain ram timi biafang cu kan rak ngei lo. Mah biafang cu baibal chungah kan lakmi a si. Cu, Khrihfa zumhnak nih biapi ngai ah a ruatmi kan va phan te laimi ram sining ahcun kan miphun ruahnak le lungput cu then awk tha loin aa tel. Cucu kanmah Chin miphun lawng siloin mizei miphun hmanh nih an ngeih dihmi a si. Tahchunnak ah kan unau Tio ral (Mizo) hna nih cun Khrihfa an rak si ka hrawngah vanram an rak ruat ning cu “vanram ahcun thingphel cungah kan thu lai i lakphakti kan din te lai) an rak ti. A sullam cu, cu chan lio thil an hmuh khawh tawk le nun pawcawmnak lei in an dirhmun he cuaichun in vanram a sunparnak le minung nunnak ah tlamtlin a si lainak kha an rak chimmi a si ko. 

Cu bantukin tlanglei Africa miphun zong nih Khrihfa an rak sika ah vanram ahcun mi kip nih phanah (slipper) kan i  danh dih cio te lai” an ti ve ti a si. An chim duhmi cu mi kip hi aa tluk cio tein vanram ah kan nung lai tinak a si ko. Cu bantukin kan nih Chin miphun zong nih Khrihfa kan rat sika hrawngah vanram kan phan tikah kan si te lainak kan rak ur bikmi cu “vanram ahcun thingphor le sumsuk a um ti lai i sifak la retheih zong a um ti lai lo” ti hi kan i hnemnak a rak si ve. Cuticun Khrihfa kan rak sika ah kan rak ur bikmi hla cu No. 428 “Ninak in a ceu khua a um ko, Bawi Khrihfa a zummi nih an co lai” timi hla kha a rak si. 1962 ah Kawl ralbawi pawl nih uknak an lak hnu in 1970 hrawngin ram dang innka kar dih in ram chung mi cu zalawnnak um loin sifak le rethei taktak in kan rak um. Cu lioah kan rak duh bikmi hla cu No. 435 “Sifaknak in ruahchan ram tha zei tik dah ka phak lai ti le sifaknak kan hmuhmi vialte Pathian nih a kan cham lai” ti hla ka a si. Kan nau nu Far Men Par a rak lar biknak hla zong kha “vanram nuam ahcun rawltam ti hal a um lai lo” timi hla a rak si. 

Laam kan ur ning.
Chin miphun cu lam le hla a sunsakmi kan si. Nunphung puai kan tuahnak cionak ah lam le hla aa tel cio dih. Asinain Chin nunphung ah hin lam hi pakhat lawng lam nakin bupi in lam a tam deuh. Kan lam phun hi lungrualnak a chuahtertu pakhat cu a si. Chin ramah thawngtha a luh ka, mi tampi nih Khrihfa an rak si duh lonak bik cu, kan sunsakmi puai le lam hna kaltak sian lo kha a si. Khrihfa kan si hnu in cun kan sunkakmi kan nunphung, puai le lam, hla khuangcawi, hna cu duhsah tein an lo ziahmah ve. A ruang cu missionary cheukhat hna nih kan lai nunphung hna cu, Khrifa sinak donkhamtu ah an rak ruah ca zongah a si. A ngaingai tik ahcun Lai nunphung cheukhat hna cu Pathian biaknak le thangthatnak ah hman khawhmi tete a rak um ko.  Cucaah miphun dang hla le bia, lam hna nih kham khawh loin hmun a rak lak cawlh. 1960 kum hrawngin lamnak caah miphun hla kan rak hmanmi cu “pa chankhat ka chuah chungah, ruahnak dang ka ngei lai lo, hlan lio can cu kan hlawt dih lai i ramdang nun cu ‘rock and roll’ a si”  ti hi a si. 1970 kum hrawngin duhsah tein lam (slow dance) a hung chuak than. 1980 hrawng in cun disco chan kan phan i rang taktak in lam (break dance) a hung chuak than. Cu hnu cun kan lai hla le bia lam hna cu mino pawl nih a ruah awk an rak thei ti lo.

Cu bantukin kan Chin ram cheu khat ah kum 1943 in Pentecostal cawlhcanghnak a rak phan ve. Pentecostal cawlcanghnak nih a rak chuahpimi cu lam le holhtheihlo kha a si. An rak lam ning cu mupi bangin ban pahnih samh in i hel kha a si. A rung cu an theih bikmi thawngtha cu Jesuh Khrih nih vailamtah cungin a kan khamhnak kong a si caah cucu mitthlam ah cuanter in ban pahninh samh in lu kha kehlei le orhlei kunter in mupi bang i hel kha a si. Cun vailamtah pungsan bantukin kut pahnih zam in tung le pang hngakchan in a rak dirmi zong an rak um. Asinain 1960 hnu in kan ram ah miphun dang lam slow dance le rock and roll te hna lam rak phan ve tikah Pentecostal pawl an lam ning aa phun dang cawlh ve. Cu lengah culio chan kha ralkap nawlngeihnak a san liopi a si caah  cheukhat cu ralkap cer lam hawi hna in rak lam a si. Cucaah thlarau ram kan kal ah hin culio  chantiluan he a rak i then kho lo.

Theihlo hla

Cun kan holh theihlo hla zong hi chantiluan a dawi deuh in a lang. Holh theihlo cu thlarau nih pek ningin sakmi a si ti a si. A si nain a hnu ahcun duhsak tein a rak i thleng ve. 1980 in cun voikhat an rak sak ah hin key voihnih le voithum an rak thlen. Cu bantukin khuang tummi zong key voihnih le voithum thlen a rak si ve. Nihin ahcun kan holh theihlo hla hna hi Rep hla aw pungsan in biachim pah, hlasak pah a si ve cang. Cucaah Chin ram ah thlarau cawlcanghnak nih hin chantiluan hi a dawi ko. Khrihfa kan sinak ah dirhmun kan ngei lomi kan tam tuk.  kan hmuhmi le an theihmi paoh copy tuah in thlarau riantuannak a si tiah kan hman men. Rep hla aw hna hi cu Khrihfabu cawlcanghnak in a hung chuakmi a si lai ka zum lo. Kan hmuhmi le kan theihmi paoh Pathian biaknak le thangthatnak ah kan hmanmi hna hi Bible he a karh kho ngaimi a si. Cucaah Chin Khrihfa nih Pathian kan biaknak le thangthatnak ah lungfim tein kan um  a herh ko. 


Mah artical hi a ngeitu nawl loin aho hmanh nih copy nan tuah kho lo.