VANCUNG PENNAK CU A NAI CANG, NAN SUALNAK KHA MERTAK CANG HNA U

 Vawlei ah capitalist pawl nih cun rumnak in an pennak ser an i tim, Socialists’ pawl nihcun miphun thleidannak um lo (classless) in an penmi ram ser an i tim, Kan nih zumtu nihcun Pathian ram ser kan i tim ve. Zeicahtiah Pathian ram (kingdom of God) cu Jesuh biacahmi a laimu (centre message of Jesus Christ) a si. Cucaah zumtu socio-economic and political vision cu vawlei Pathian ram dirh hi a si.

 Cu Pathian pennak ram ser khawhnak caah tipil petu John nihcun sual ngaihchih hi a hrampi a si a ti. Cucaah "vancung pennak cu a nai cang caah nan sualnak kha mertak cang hna u” a ti. Mah bia hi Bawi Jesuh nih “nan sualnak kha kaltak cang u” (Mk. 1:15) a ti. Make nihcun“nan lung i thleng u” a ti. Luke nihcun “nan nun i thinh u” a ti. 2chanrelnak 7:14 ah khan “Lungthumh” a ti. Bia. 7:14 ahcun “an puan kha tufa thisen ah a su thiangmi” a ti.  

 Asiah zeibantuk tuah sual khi dah sual cu a si? Sual cu Greek holh in “Hamartia” ti a si i mirang holh in “sin” le “crime” biafang pahninh an hman. Hi hna pahninh hi laiholh in cun sualnak kan ti veve ko hna. Asinain aa khat lomi an si. “Sin” biafang hi Pathian le minung karlak sual chimnak ah hman deuhmi a si. Cun “Crime” tu cu lenglei hmuh khawhmi sual tuahmi caah hmanmi a si.

 Asinain cheukhat nih sual kong kan chimmi cu “crime” hi a si. Cucaah sualnak kong kan chim tikah Eden dum i Evi le Adam an sualnak khan hrilhfiah kan tuah i pumpak sualnak kan sawhter zungzal. Zuu hmun sa hmun ah um, sadat, khaini, kuanza hmawm, nupa sualnak tuah tibantuk, hna kha a si tiah kan ruat. Cuti a si caah Biakinn thate in a phanmi, thawhlawm thate in a pemi, Church activity ah aa tel zungzal khomi hna kha Pathian pennak chung luh dingin ruat cio a si.

 Asinain sual timi cu Pathian nih siter a kan duh ning he a kalh in nun kha a si. Cucaah mi pakhat nih thil thalo a tuah lo, a sual lo hmanh ah thil tha tuah kha a daitlan ahcun (The absent of good is evil) thatlonak a tuahtu a si thiamthiam. Jame 4:17 ah “ahohmanh thiltha a si ti a theih ko nain a tuah lomi cu a caah sual a si” a ti.

 Cun sual timi cu miphun pakhat nih kalphung dik (structural) lo kan ngeihmi hna, political system hman lo, Economic system hman lomi hna zong kha an si. Cucu Profet pawl nih an duh lo caah fakpi in an doh tawn kha a si. Religious system hman lo hna zong hi an si. A ruang cu Chin ram hi  biaknak ruang ah miphun tete in aa thenmi kan tam.  Zeidang rian le khuakhan lairelnak ahcun kan tangti kho ko nain biaknak ahcun a ralchan ngaimi kan si.

 Cu bantukin Judah miphun hna zong hi anmah Judah kalphung (structural) le religious system hna kha fek tein aa tlaihmi an si ve. Moses hmangin nawlbia cawnpiaknak vialte in Pathian lungton an rak i tim. Cucaah Bawi Jesuh zong kha an phung a duh lomi tuahtu ah an ruat. Cucaah an phung ningin vailam thah si ko she an tinak kha a si. Culio ah vailam ah an rak thahmi hna kha Ram rawitu le miphun rawitu tiah an ruatmi hna lawng kha an rak thahnak hna hman rua a si. Cucaah kalphung dik lo, ramkhel dik lo, biaknak kan i tlaih ning dik lo hna hi sualnak a si.

 Asinain Bawi Jesuh nih nunphung le zulh ding phung a ratpimi cu Moses nih sinai tlangah a lakmi, lungphel cungah tialmi (Exo. 20:1-17) bantuk kha si lo. Pathian Thlarau nih chunglei nunnak tu ah a tialmi a si (2Cor. 3:3). Jesuh nih a ratpimi nawlbia thar cu "Nan cung i that lonak a tuahtu hna kha lehrulh hna hlah u" ti a si. Cun "nan orhlei bel ah an nin bengh hna ahcun khatlei zong kha i chit rih u" a ti fawn. Cun "nan angki chungnawh lak awk ah taza an nin cuai hna ahcun nan angki leng zong kha va pe hna u" a ti (Mtt. 5:40-42). Kanmah thiam conak lei cu zeihmanh a um lo. Lehrulhnak cu Amah Jehovah Pathian rian a si. Phuhlam cu keimah rian a si a ti. Asinain nihin kan nun ning cu nuhrin covo kan ngei. Upadi a um tiah minung thilti khawhnak bochan in thiamco kan i tim. Kan thil tuahkhawhnak kha kan i rinh. 

Cun Jesuh nih a ratpimi nun cu phung cu a cunglei ah ka chim cang bantukin thil tha a si ti theih ko nain tuah lo kha a si. Samaria mitha pa tuanbia ah kan hmuh (Lk. 10:25-37). Amah hi Gentle cu a si ko lai. Amah cu Biakinn ah rian pekmi phun ah an ruat hna lo. Asinain mi nih harnak an pekmi tlangbawi le Levi nih tuah dingin an ruat lomi rian kha a tuan. Phungbia cawnpiaktu hna le Levi mi hna nih cun Jerusalem ah riantuan khawh lo an tih caah a thiang lomi kha tawngh zong an tawng ngam lo. An rian nih thiltha a tuahter kho hna lo.

Tlangbawi le phungbia cawnpiaktu hna hi zuu zong an ding lo. Khaini, kuaza, kuat le sadat zong a tawng lo. Nupa sualnak an tuah lo. Lai an nawng lo. Asinain Bawi Jesuh chim ningin cun zungzal nunnak hmu ding an si lo. Cu bantukin Farcie pawl zong kha biaknak lei ahcun zeihmanh an tuah lomi a um lo. Temple ah an kal zungzal, Sabath an urh zungzal, raitawinak le thil pek hman tein an tuah zungzal. Asinain thatnak tampi an tuah ko bu ah Jesuh he aa karh bikmi an si.

“The vuture and the litle girl” timi kong a langhtertu pa kha Kevin Carter a si. Vuture cu lai holh in langta kan timi khi a si. Thil umtu ning cu; Ngakchia nute pong ah langta a um i a thih tikah ei te dingin a bawh lioah Kevin Cater nih hman a thlak i mi vialte hmuh dingin media ah a langhter. Cu bantuk thil a langhter khawh caah minthatnak zong a hmu. Cucaah mi pakhat nih biahalnak a tuah. A halmi cu ngakchia nu kha zeitin dah a va um te hnga? ti. Kevin carter nih “ka thei lo can ka ngei ti lo i vanlawng cungah ka kai tak diam” a ti. Asinain cun ngakchia pongah langta pa zeizat dah a um tiah a hal than. Cu tikah Kevin Cater nih pakhat lawng a ti. Biahlatu nih kei cu pahnih ka hmuh a ti. Pahnihnak langta cu nangmah na si” a ti. Zeicahtiah harnak a tawngmi ngaichia nu kha bomchan nakin a hmanthlak tu kha phaisa kawlnak ah a hman. Cu bantuk cu sualnak tuah a si. Cucaah ngakchia nu caah Kevin Cater cu a pahnihnak langta vaa bantuk kha a si. Youtube. Michael The Maven 20 Aug 2019

John cakuat chungah “kan nih cu sualnak kan ngei lo kan ti ahcun kanmah le kanmah kha kan hlen a si i kan chungah biatak a um lo” (1John 1:8-9) a ti. Cucaah Tipil petu John nih “nan sualnak kha merhtak u” a tinak kha a si.

 Sual ngaihchih a biapi ning cu Jesuh nih tuu 99 lakah pakhat a tlaumi kawl in a kirpinak kong le ka hmuh than can, ka lawmpi u tiah hawikom a sawm hna lai a tinak kong nih khan a fianter ko. Mifel 99 sual ngaihchit ding an ngeih lonak cun mi pakhat a sualnak aa ngeihchihmi ruangah vanram ah lawmhnak a um deuh.

 Ngaihchihnak cu Pathian lawmtertu a si. Kanmah cio zong thil tha lo a si tiah kan kaltakmi cu kan i lawm tuk. Kan kaltak khawh lomi tu nih a kan temtawn. Ngaihchihnak nihcun hlimnak le lawmhnak cu a phanhpi hrimhrim. Misual pakhat nih sual ngaihchihnak a ngeihnak hmuh ah thanghnak (revival) a phan tawn. Eg. Fapa tlaupa sual ngaihchihnak thawngin siangpahrang inn cawimawinak puai nganpi an tuah.

 Phungtluk bia ahcun "Pathian tih cu thil thalo huat a si" Pro. 8:13) a ti. Thil tha lo a si ti kan hngalhmi hi kan huat lo ahcun Pathian ka dawt kan timi hi a hman lomi a si. Kan tlaihchan ko ahcun ngaihchihnak cu a hla cang. Pathian nih a penmi kan si ahcun sual cu kan huat ding a si. Cucaah Tipil petu John nih Pathian pennak cu a nai cang caah nan sualnak khan i merhtak cang u a ti.  Zeicahtiah Pathian pennak chungah nun timi hi hmur le ka lawng a si lo. Thilti khawhnak a ngei. Pathian kha vawlei ah a bia lawngin rak um seh law a zangfahnak le a velngeihnak cu a um ko lai nain kan caah sullam a ngeihnak a tlawm lai. Cucaah Pathian pennak cu hmur le ka lawng asilo caah Pathian kha minung sinak lak in kan lak ah khua a rak sa.Vailam thahnak cungah a zangfahnak le a velngeihnak kha kan hmuh.

 Jesuh kan sin a um caah cucu kan sual ngaihchihnak men caah si ti lo. Sual a ngaichih cangmi hna nih covo a thlarau thilti khawhnak mei bantuk cu kan nunnak ah a hung nuntu a si. Pathian thilti khawhnak , mi vialte nih an hmuh khawhnak ca dingah kan nun tlengtu dingah a si. Cucaah Pathian fa kan si kan timi hi hmur le ka lawngin chim ding a si lo. Kan sual ngaihchihnak in langhter ding a si.

 David zong nih ka sualnak kha na sinah ka phun i na ka ngaihthiam tawn a ti. David cu kan hngalh cio bantukin thatlonak nganpi a tuahmi a si. Asinain a sual a phung i Pathian sin ngaihthaim a hal caah singpahrang minthang ah a chuah. A miphun nih David chan kha an philh kho lo. Mi sal an tan tikah David chan kha an ngai ruangmang tawn. Cucaah Jesuh zong kha David ci ruangin a chuah lai an ti. Pathian sinah tlamtlinlonak phuan in ngaihthiam a halmi hna hi a rak cawisan tuk hna. Cuti siloin phorhlawt le ruamkai in a ummi tu cu tangah a thlak tawn hna.

 Peter kha amah thilti khawhnak in zan khuadei a vorh nain a tlai lo. Jesuh ka chuah pakhat in a tlaih. Misual ka si ka kaltak ko a ti. Cuti Peter nih a phuan caah Jesuh nih minung tlaitu ah kan thlah lai a ti.

 Jonah zong kha a sual a phuan hlan cu an i citmi lawng kha thlichia nih a hranh. Lawng kha a hnin. Cucaah mi vialte kha harnak a pek hna. Asinain Pathian rian fialmi Neneveh khua kal loin Tarsus lei a kalnak kong, misual a sinak kong a phuan tikah thlichia le tilet kha a dai. A sual a phunnak hmun kha zumlotu sinah a si.

 2chanrelnak 7:14 “ka min in kawhmi ka mi hna nih an Lung an thumh i thla an cam i ka hmai kha an kawl i an lam thalo khan an i mer ahcun van khin ka run theih lai i an sualnak cu ka ngaihthiam hna lai i an ram cu ka damter lai” a ti. Van khin a theihnak hna cu  an lung an tumhnak le an lam tha lo an merhtaknak ruang ahkhan a si. An thlacam an thawn ruang men ah a si lo.

 Tpil petu John nih “Pathian pennak cu a nai cang caah nan sualnak kha merhtak cang u” a timi bia hi Pawl zong nih Rom 13:11 zongah “Atu caan hi zei caan dah a si cang ti kha nan hngalh caah hihi nan tuah awk a si. Atu cu nan i hlauh awk caan a si cang. Zeicahtiah khamh kan si lai caan cu kan rak zumh ka nak khan kan naih deuh cang” a ti.

 Greek pennak Alexander the great nih khan a hawi le kha thil pakhat philh ka duhlomi a um cucu ka philh sualnak hnga lo dingah ka chim than lengmang u, cucu vawlei ah zungzal ka um lai lo ti hi a si. Bia. 7:9-17 ah John kha Post most tikulh thong a tlak lio ah langhnak a hmuh lioah “puanrang aih in Bawi thutdan velchun ah a dir in Amah a thangthatmi hna cu, an phuan kha tufa thisen in an suk i a thiang cangmi an si” a ti. An nih cu an rawl a tam i an ti a hal ti lai lo. Ni nih a linh i thlanhri pi chuah in zeihmanh nih a umter hna lai lo. Zeicahtiah Bawithutdan laifang i a thumi Tuufa kha an tukhal a si lai, nunnak cerhkam ah a kalpi hna lai a ti.