NAN SIN I KAN RAT CU THAWNGTHA HE A SI.

Luke 2:8-12

Bawi Jesuh a chuah lio ah Roman empower siangpahrang cu Octavius Thurianus a si. BC 27- AD 14 tiang a tuan. A min taktak cu Gaius Octavius thurianus a si. Julia Caesar a thih khan an ram ah nawlngeihnak biatak tein a rak i cuh. A hnuah Marcus Atonius le Octavius kha an rak i do i Octavus nih a rak tei caah siangpahrang a rak tuannak kha a si. Cu ruangah Caesar Octavius an rak ti. Caesar ti cu tulio President kan timi bantuk hi a si. An ram siangphrang poah nih Caesar min hi an rak i bunh dihmi a si.

New king Jame nihcun Caesar Octavius nih siangpahrang a tuan le cangka  milu relnak (register) a tuah a ti. Asinain King Jame ah cun ngunkhuai (tax) laknak a tuah a ti. Asinain tax an lak tikah sifak pawl cu an la hna lo. Cucaah Tuukhal pawl kha an kal lonak a si. Anmah pawl cu sifak ah a ruahmi an si. Cu lioah vanmi hna nih tuukhal pawl sinah an lang i tuukhal pawl nih an tih tuk hna. Cu tikah vanmi pawl nih “Tih hlah u, nan caah thawngtha he kan ra. Tuzan hrimhrim ah nan khamhtu kha a chuak cang Khrih Bawipa cu! Cun nan caah hi hi hmechunnak cu a si lai: ngakchiate pakhat kha puan in an zual i cawrawl einak kuang chung i an thlim kha nan va hmuh lai” (Luke 2:11-12) an ti hna.

Mithiang pawl nih, cun Rom khua mi pawl ca a kuatnak hna ah, hitin a chim; “thawngtha hi ka zahpi lo, zeicah tiah a zummi vialte hna caah Pathian khamhnak hmual a si” a ti (Rom 1:16). Thawngtha timi biafang hi Greek holh “euangelion” in a rami a si. “Eu” timi cu thawngtha tinak a si i “angel” timi cu kengtu tinak a si. Cucaah “euanglion” ti cu thawngtha kengtu tinak a si. Mah biafang hi Bawi Jesuh chan hlan Greeco Roman vawlei ah an rak hman cang. Siangpahrang nih ral teinak in a tlun tikah ral teinak thawng a thanhtu hna kha “euangelion” an rak ti hna. A hnu deuh Greeco Romam vawlei ah ralteinak lawng si ti loin, Siangpahrang nih a chuah ni ah bawi thutdan cungin, ram mi caah thiltha a tuahmi thawng an thannak zongah mah biafang hi an rak hman. Cucu Pathian nih kannih Jesuh Khrih in a kan dawtnak le Bawi Jesuh nih misual kan caah a nunak a peknak kong thawngtha phortu hna auhnak ah Khrihffa nih kan rak hman ve.

Cucaah Greeco Roman vawlei ah “euangelion” biafang an rak hmanning le Khrihfa pawl nih “euangelion” biafang an hmanning hi aa khat lo. An i dannak cu, Greeco Roman vawlei ah thawngtha tampi a um kho. Ralteinak le chuah ni lawmhnak thawngthanhmi tbk thawngtha tampi a rak um. Sihmanhsehlaw, Khrihfa mi caah cun, thawngtha pakhat lawng aum i, cucu Pathian le minugn karlak ah remnak sertu dingah Bawi Jesuh a ratnak le vailam cungin a kan tlanhnak thawngtha a si. Cu thawngtha cu pakhat lawng a um caah, mi thiang paul nih “thawngtha dang a phuangmi hna cu, chiatserh si hna seh” a rak ti.

Cu thawngtha cu tuandeuh khrihfa hna nih kaa in an rak chimchin (Oral-tradition). Tuanbia (History) bantuk deuh ah an rak ruat. Sihmanhsehlaw Bawi Jesuh kong hi tuahtawn ning phung (Tradition) men in chimmi le phunmi menmi a si lo. Zumhnak in phunmi a si. Cu kong cu Bawi Jesuh zong nih a hngalh caah a zultu pawl kha “mi nih aho a si an ka ti dah tiah a rak hal hna i a cheu nih Tipil petu John a si an in ti. A cheu nih Elijah a si an in ti, a cheu nih Jeremiah maw profet pakhatkhat dik a si an in ti” tiah an leh. Cun a thawh hna i “nannih nih tah aho a si nan ka ti dah tiah a rak hna. Cu tikah Simon Peter nihcun “A nungmi Pathian fapa Mesiah kha na si” tiah a rak ti. Jesuh nihcun “John fapa Simon mi vantha ngaingai na si! Zeicahtiah hi biatak cu minung sinin na hngalhmi a si lo i vancung i a ummi ka pa nih an ngalhtermi a si” a ti (Mathai 16:14-16).

Cucaah Bawi Jesuh kong cu minung hngalhnak men in phunmi si loin Pathian hngalhternak in phunmi a si. Cucu vanmi pawl nih tuukhal pawl sinah an rak phuanmi cu a si. Cucaah mithiang Paul zong nih “Zei a si hmanh ah kannih nih cun kanmah hrimhrim nih kan hmuh komi le kan theih komi cu chim lo cun kan um kho bal lai lo” (Lam 4:20) a ti. Asinain kan ram ah mi cheukhat nih Pathian dawtnak thawngtha hi kanmah pumpak larngak men ah a hmangmi kan kan um len cang. Cucaah kan Khrihfa sinak hi a than awk tlukin a thang kho ti lo. Kan hla le kan bia hna zong hi a thiang lo. Mi sawisernak rumro in hlasa mi le biachimmi kan tam. Pathian bia hi thil manfawi bantukin kan hman cang. Mithiang paul nihcun “kan nih cun Pathian bia kha thil manfawi men in a tawngtham mi hna bantuk kan si lo, Khrih sal bantukin lungthin takte in bia kan chim ” (2Kor 2:17) a ti. 

Sihmanhsehlaw, a hnu ah Bawi Jesuh kong hi tuahtawnmi (tradition) men in kan ruah ding a si lo. A bia hi kan zumh i cu zumhnak cun a bia cu kan phuan ding a si ti hi an rak fiang. Cuticun Peter nih a rak phun tikah nikhat ah minung 3,000 tluk nih an rak zumh (Lam 2:41). Hi kong ah Eppinger zong nih “Pathian biachim cu Khrihfabu nun tahnak a si. An chimmi a nun ahcun Khrifabu a nung i an chimmi a nun lo ahcun Khrihfabu zong a rocar tawn” a rak ti ve. Cucaah Pathian bia phunmi thawngtha hi Pathian nih a mi hna zohkhennak le nun cawmnak ah langkhun in a hmanmi a si ko. Cahlun (OT) ah siseh, cathar (NT) ah siseh Pathian bia a rak phungtu hna kha zumnak nung a rak ngeimi lawngte an rak si.  Cu hna nih an rak phunmi bia cu mi kip an taksa le thlarau damnak le nunnak a siter lengah mibuu nuntinak (society) tiangin a thami lei ah thlennak (transform) a rak chuahter. Cucaah vanmi pawl bantukin a nungmi Pathian bia phunnak hi kan ram nih a herhmi a si.

Cucaah Phillip Brooks nihcun “thawngtha biatak phuan cu “minung nih a minung hawi kha biatak rawl a danghnak le, biatak in a minung hawi kha, aa pehtlaihmi a si” a ti (Communication of the truth). J.N. Pattison nih cun “thawngtha biatak phuan cu vanlei biatak kha minung kaa chuah in minung hawi thatnak ding caah phuanmi a si” a ti. Cucaah Khrih kong cu zumhnak in a phunmi a si. Cu nih cun lunglawmhnak a chuahter. Tuukhawl pawl nih vanmi nih an kenmi thawngtha an theih tikah lunglawmhnak he an khat.