NGAKCHIA CU KA SINAH RATTER KO HNA U
Bible cherhchanh: Efasa 4:1-4, Mtt. 19:13-15
Voikhat ah saya pakhat cu a singngakchia hmaiah a luchin a phoih in upatnak a pek ton hna ti a si. Cu tikah a hawi le nih “zeiruangah na singngakchia hmai ah na kun lengmang” tiah an hal ti.
A lehmi hna cu “ngakchia pawl hi hmailei ah zeibantuk minung an si te lai ti ka thei lo. Cucaah nihin in upatnak ka pek hna” a ti hna. Minung hi kan hmailei kong ruat loin nihin kan dirhmun le sining in kan i zoh ahcun pakhat le khat kha zeirellonak a um kho. Asinain hmailei kong a ruat i a tuaktanmi hna nihcun minung hi zeirel loin an um bal lo i upatnak le tihzahnak an pek ton hna.
Sunday Church School tuanbia kan zoh tikah 1780 hrawngin England ram Gloucester khuami Robert Taikes nih a hmasa bik a thawktu a si. A thawknak suallam cu zanlei sang St. Catherine Street he a naihmi Pangpar dum lei lam a len lio ah ngakchia pawl an i velh len ko khi a hmuh hna nakin a si. Dum cawngtu a nupi kha mah hna hi mi zeidah an si tiah a hal. Nupi nihcun “hi kong hi na lungre theihter duh hlah. Sal pawl i fale an si tiah a leh ti a si. Cu tikah Robert Taikes nih Singinn an kai lo maw tiah a hal than i “an kai lo, ngakchiat tein rian an tuan cang” a ti. Cu tikah Robert Taikes cu a thinlung a nuam lo i hi hna hi tha tein cawnpiak siseh law an fim ko lai tiah a zumh. Cucaah a khomh hna i pathian bia le a dang fimthiamnak hna kha an cawnpiak hna ti a si. Cuticun Sunday church School cawnpiaknak cu aa thawk.
Cawnnak timi hi Isarel miphun pawl tuanbia kan zoh tikah, patling cia 10 an um ahcun Synogogue an tuah i Judah Biaknak kong le Judah miphun kong an cawn tawn. Cu Synogogue i a cawngmi hna kha Hebrew holh in “Talmid” tiah an auh hna i Greek holh in “Mathetes” an ti hna. Latin holh in “Discipulus” tiah anti. Asuallam cu cawn (learn) a si. Cucaah zumtu pawl cu “a cawngmi mibu” (learning society) kan si.
Cawnnak timi hi Bawi Jesuh zong nih vawlei a um lio ah a rak hmanmi a si. Bawi Jesuh nih hin a riantuannak ah a hman bikmi hna cu cawnpiaknak (teaching), phungchim (preaching), le damternak (healing) hna hi a tlangpi in a rak hmanmi an si. Cucaah Bawi Jesuh nih a riantuannak hmanrua ah cawnpiaknak hi a hmanmi a si. Cucaah a cawnpiaknak a ngeimi zumtu hna cu a "cawngmi" kan si. Cu bantukin nihin ah cawnnak thazang a pemi hna cu an bu a fekmi le a thangchomi an si. eg. Mizo ram presbyterian hna khi zarhpi ni pumh caan poah ah phungchimnak in siloin cawnnak in caan an hmang i cuti cawnnak thazang an pek caah nihin ah buu thencheunak zong a tlawm i Bible hngalhtheihnak lei cun a sangtuk cang.
Cuti cawnnak ah atha bikmi caan cu ngakchiat lio caan hi a si. Kan theih cio bantukin nihin Khrihfabu ah hman awk tlak a simi hna tam deuh cu an ngakchiat lio in Sunday Church School tha tein a rak kaimi an si. Minung cu vawlei kan nunnak ah hin kan zumhmi cu kan hmuhmi hi a si ko. Cu caah kan fa le hi Pathian bia tampi an theih khawhnak hnga nu le pa nih siseh, Khrihfabu nih siseh, biatak tein kan cawnpiak hna a haumi a si. Khrihfabu kan hmailei cu Sunday School ngakchia hi an si. Cucaah ngakchia hi a caan um liote ah zohkhen le cawnpiak a haumi an si.
Bawi Jesuh nihcun ngakchia pawl lohtlau lai a sian hna lo caah “hi ngakchia zumhnak in a pialtertu cu an hngawng ah fangcang rialnak lungtum nganpi thleih in rili cungah hlawt ding an si a ti (Mtt. 18:6). Judah miphun pawl nih dantatnak ah a sang bik in an ruatmi cu mi pakhat nih sualnak a tuah ahcun a sang bik dantatnak cu ngawng ah lungtum thleih in rili ah paih hi a si. Mah dantatnak a fak bikmi hi ngakchia sualnak ah a pialtertu hna dan tatnak ah an rak hman. Cucaah ngakchia sualnak ah pialter le tha tein cawnpiak lo hi Bawi Jesuh nih a duh lo bikmi a si. Pathian sin in kan hmuhmi thluachuahnak vialte lakah vancung ram tiang kan i ken khawhmi cu ngakchia hi an si. Cucaah ngakchia sualnak ah pialter in vawlei ah tantak lai hi Bawi Jesuh nih a phan tuk hringhranmi a si. Cucaah Neneveh rawk lai a sian lonak zong kha, khuachung ah ngakchia thong 120 an um caah a si (Jonah 4:11).
Bible ca chungah ngakchia tha tein a zohkhenhmi hi Moses nu Jochebed hi a si. Siangpahrang Faro nih Hebru tefa chuahka hna kha, pa an si ahcun Nail tiva fenhter dingin nawl a pek hna. Cu tikah Jochebed nih a fapa Moses cu thla thum chung a thuh nain a thuh kho ti lo caah Nail tiva a fenhter. Cu lio ah Faro fanu nih a hmuh i a char. Faro fanu nih Moses zohkhenhtu dingah Jochebed cu a hlang i “ Hi ngakchia te hi keimah caah rak ka zohpiak law a man cu kan pek te lai” a ti (Exo. 2:9). Hi nih a langhtermi cu Ngakchia hi kanmah ta an si lo i Bawipa ta an si. Amah caah zohkhenpiaktu kan si tinak a langhter. Moses cu Jochebed sinah sau hmanh a um lo nain caan tawmpal te a um chungah a chan chung zaa dingin a cawnpiak kho. Sal dirhmun in Pathian bia a cawnpiakmi cu Egypt ram chung i saya tha bik pawl cawnpiakmi nakin a tha deuh. Cu bantukin kan fale hi Pathian bia in kan cawnpiak fuh hna ahcun an chanchung ca a si ko.
Bible nih Pathian bia in fale a cawnpiak thiam lomi kong a chim. David hi pathian lungtawngtu tiah Bible nihcun a chim ko nain fale zohkhenhnak ahcun chambaumi a si. Absalom cu a upa Amnon a thah ruagah a tli. Kum thum hrawng a rau tikah a pa David nih a ngaituk ti caah ralbawi Joab nih Jeruslem ah a rak hruai. Asinain David nih ka fapa Jeruslem a phan ti cu a theih ko nain a tawng duh loin kum hnih tiang a um. Cu tikah Absalon nihcun Joab sinah hi tin a chim “ ka pa nih a ka ton duh lo ah cun ka that deuh she a ti. Absalon nih a fa David cu a hmuh duh ngai ko nain a pa nih a ton duh lo caah Absalon cu a tli than i an pa fa in ral an si caah thih tian in an tian. Cucaah fa le hi cawnpiak thiam le chimhhrin thiam a herhmi a si. Fale cawnpiak thiam le chimhrin thiam hi Siangpahrang sinak zong nih thlinh hleimi a silo i cun ngeih le rum ruang zongah asi hlei lo. Fale cu Khrihfa kan zumhnak ah Pathian nih a kan pekmi laksong an si i cucaah thlarau le thil a si. Pathian sinah thlacamnak he cawnpiak a haumi a si.
Fale chimhhrinnak kong hi Paul nih Efasa khua Khrihfabu ca a kuatnak hna ah kan hmuh. Paul nih Efasa khua ca a kuatnak hna ahhin, Khrihfa nuncan ziaza kong tampi a tial. Cu lakah Efasa 6:1-4, nu le pa nih fale cungah tuanvo kan ngeihmi le fale nih nu le pa cungah tuanvo ngeihnak kong a tial chih. Efasa 6:1 ahcun “ngakchia hna nan nu le nan pa bia ngai hna u, cucu Khrihfa rian a si i a hmanhmi thil zong a si caah nan tuah awk a si. Efasa 6:2 ahcun na nu le na pa upat hna ti hi nawlbia hmasa bik a ti” a ti.
A ngaite ti ahcun “na nu le an pa upat” ti hi Exodus 20:1-17 ningin cun a hman lo. Nawlbia pahra lakah pangannak ah a ummi a si. Asinain Bible thiamsang cheukhat hna nihcun nawlbia 10 hi thenhninh ah then a si i pakhatnak in palinak tiang hi Pathian le minung ipehtlaihnak (vertical) a si. Cun pangannak in pahranak tiang hi minung le minung ipehtleihnak (Horizontal) a si an ti. Cuti ningin minung le minung i pehtleihnak in kan chim ah cun "nu le pa upat hna u" ti cu a pakhatnak cu a si ko. Efasa cakuat hilhfiah tialtu pakhat Wood zong nih “ngakchia ca ahcun zeidang sualpalhnak an tuah lo caah na nu le na pa upta ti cu an caah nawlbia pakhatnak a si ko” a ti. Mah hi kan pom khawh ciomi asi lai dah tiah ka zumh.
Paul hi Bible cahlun kong a thei tukmi a si. Cucaah cakuat a tial tik zongah hin Bible cahlun lei zohchih in a tial lengmang ti kan hmuh. Cahlun ahcun hringtu nu le pa vorhpamh tu hna cu that an si lai (Exo. 21:17) an rak ti. Phung 20:20 ahcun “hringtu nu le pa a vorhpamhmi cu muihnak a rat tikah a meiinn kha a mit lai” a ti. Cun phung 30:20 ahcun “A pa kha zeirello in a nihsawh i a nu kha a tar tikah zei ah a rellomi cu, a mit kha nelrawn langak nih an khoih lai i a taksa kha langta rual nih an ei lai” a ti. Cu pawl kha Mithiang Paul nih "a hmanmi a si caah nan tuah awk a si, cuti nan tuah ahcun ram chungah saupi nan nung lai" a ti.
Cu bantukin mizei miphun le Biaknak cio nih nu le pa upat hi an cawnpiak cionak kan hmuh. Hindu biaknak i an Bible min cu Vedas a si. Mah hi then 4 ah an then i pakhatnak cu Pathian biakning pungsan a si. Pahnihnak cu thlacamnak a si i Pathumnak cu Hla, palinak cu Pathian lungthin le duhnak cawnpiaknak hna an si. Mah cawnpiaknak hi Upanishads tiah min an bunh. Cu chungah cun “na nu le na pa cu Pathian na upat tluk tein upat hna” tiah a um. Cun Buddish cawnpiaknak, Gotama Buddha cawnpiaknak zong ah hringtu nu le pa mitthli dor khat tlakter ahcun fale nun chung sifahnak” an ti ve. Cun Islam biaknak cawnpiakning zongah “na nu le na pa cu upat hna” an ti ve. Cu lengah “bianem tein chawn hna law Pathian sinah “Bawipa ka nu le ka pa nih hi tluk tiang in an ka dawt i an ka cawm, thluachuahnak pe hram ko hna” tiah thlacam tiah (Surah 17:23-24) ah a um. Rom miphun hna zong nih nu le pa cu Pathian muikeng an si caah fale nih an nawlngaih ding a si tiah an ti.
Tuluk, Korea le Japan miphun hna caah nu le pa bia ngaih le upat cu nunphung bantuk ah a cang. An caah pathian dang um loin a thi ciomi nu le pa thlarau kha a biami hna zong an um. Kum fatin a thi ciami thlarau kha an auh hna i puai an tuahpiak hna. Thlachuah an hal hna.
Cu lawng siloin Efasa 6:4 ahcun “nu le pa hna nan fa le kha an thinhung she tiin ti hna hlah u, Khrihfa ziaza le cawnpiaknak he tu thanter hna u” tiah mithiang Paul nih a chim than. Mi cheukhat hna cu fa le kan chimhrinmi hna hi an thinhung lak in kan tuah hmasa hna. An thinhun khoh in biachim cu an ngai kho ti lo. Cu tikah nu le pa chimhrinmi kha i thanpi loin thinhun tu kha an i thanpi deuh tawn. Cu bantuk cawnpiaknak (method) cu Paul nih a kan cawnpiakmi a si lo. Paul nihcun “Khrihfa ziaza le cawnpiaknak he tu khan thanter hna u” a ti. Khrifa cawnpiaknak nih zeitik hmanh ah mi kha an thin a hunter bal lo. Cu nakin cun nuncaan dawh le ziaza dawhtu in a thanter hna. Cu caah cawnpiakning hi biapi ngaimi a si.
Albert Strong nihcun “ngakchia nunnak hi catial rih lomi catlap bantuk a si” a ti. Cu chungah aa tial hmasa bikmi cu ngakchia nih an i thanpimi le an nunning cu a si. Cucaah nu le pa hi ngakchia caah cun biapi ngaimi kan si. Nu le pa nih ngakchia a lawngmi, zeihmanh a um rih lomi an thinlung chungah kan tial hmasa piakmi hna kha an i thanpi mi cu a si ko. Cucaah thinhun te hna a lawngmi catlap cungah kan tialpiak hna ahcun an caah a thami a si ti lo. Hruaitu Magazine ah Par Hlei Thluai an timi nu nih a tialmi hi ka duh ngai. A tialmi cu “Minung nunnak a thleng khotu cu thlarau riantuannak hi a si. Asinain thlarau nih a hmanmi cu cawnpiaktu le a cawnpiakmi bia kha an si” a ti. Cucaah kan cawnpiakmi hna bia hi a hman lo ahcun kan fale sinah thlarau zong nih rian a tuan kho lo.
Ngakchia cawnpiaknak lei a tuaktanmi (Psychology) pawl nihcun ngakchia cawnpiaknak ah a tha bikmi cu “ a thami tuanbia chim (Telling good story) le zohnak in cawn (learn by looking) hna hi an tha bik” an ti. Chin miphun cu tuanbia kan ngeihmi le kan hngalhmi hna hi ningthihnak le thinphannak a chuahpitu deuh lawngte an si. eg. Cakei kong, muthla kong tbk hna le Duh Mang le Dar Din tbk lunglennak le zunngeihnak hna deuh hi a tam. Miphun dang nih ca an tialmi tete zong kan rel kho lo i vanthat ah Khrihfa kan si hnu lawngin Bible ca chungah ummi tuanbia thatha hna kan theih khawh. Cucaah Bible chung i a ummi David kong, Joseph kong tbk a thami tuanbia hna kha kan chimh hna ding a si. Vawleicung ah Pathian bia lo cun minung nunnak taktak a pe khomi le nun a thleng khomi an um lo.
A pahninhnak ah ngakchia cu zohnak in le hmuhnak in a cawngmi an si. Cucaah mi cheukhat inn ahcun kan fale nih nifatin zuu, kuat, hna le siknak le velhnak, phunzainak le hrocernak, a thawng bik le a fim bik ah i ruahnak hna hi a si. Kan chim cang bantukin ngakchia cu hmuhnak le zohnak in a cawngmi an si (learn by looking). Cuti an hmuhmi an i thanpi tikah an nunning cu duhnung an si kho ti lo. Cucaah Paul nih cu bantuk thil ngakchia nih an tonmi kha a theihtuk caah cu nakin cun “Khrihfa ziaza le cawnpiaknak he tu thanter hna u” a ti. Cucaah nu le pa nih kan fale siter kan duh lomi hna kha kanmah nih kan zulh hmasa a hermi a si. Cuti kan zulh hmasa ahcun thlalang kan bih i kan mah mui a cuan bantukin kan fale cu kanmah mui an cuang ko lai.
Mtt. 19:13-15 nihcun “ngakchia cu don hna hlah u, ka sinah ratter ko hna u vancung pennak cu anmah ta a si”a ti. Bawi Jesuh nih hin ngakchia hna hi dirhmun sang ah a rak chiah hna. Cu lengah ngakchia hi an nunnak nih Bawipa a hlam i cu bantuk cun Jesuh zong nih a hlam ve hna. Ngakchia cu thlauh hna hlah u, ka sinah ratter ko hna u a ti. Asinain nu le pa hna nih ngakchia thinlung le nunnak nih Bawipa dawtnak tihal in an hal ve ti kha kan thei kho tawn lo. Kan fale hi Biakinn ah chuahpi Sunday church School kaiternak ah thazaang a pe lomi, a herh tiah a ruat lomi kan um. Cu bantukin Khrihfabu zong nih kan fale dirhmun theihpiak thiam in progem tampi in suaipiak thiam kan herh. Cuti kan tuah lo ahcun ngakchia, Pathian he an i ton khawhnak ah donkhamtu kan si sual khomi a si. Bawi Jesuh nih cu bantuk cu a duh lo i “Ngakchia cu thluah hna hlah u (don hna hlah u), ka sinah ratter ko hna u” a ti. Ngakchia Bawipa sinah a phanpitu kan si hi a biapi tuk hringhran. K
A lehmi hna cu “ngakchia pawl hi hmailei ah zeibantuk minung an si te lai ti ka thei lo. Cucaah nihin in upatnak ka pek hna” a ti hna. Minung hi kan hmailei kong ruat loin nihin kan dirhmun le sining in kan i zoh ahcun pakhat le khat kha zeirellonak a um kho. Asinain hmailei kong a ruat i a tuaktanmi hna nihcun minung hi zeirel loin an um bal lo i upatnak le tihzahnak an pek ton hna.
Sunday Church School tuanbia kan zoh tikah 1780 hrawngin England ram Gloucester khuami Robert Taikes nih a hmasa bik a thawktu a si. A thawknak suallam cu zanlei sang St. Catherine Street he a naihmi Pangpar dum lei lam a len lio ah ngakchia pawl an i velh len ko khi a hmuh hna nakin a si. Dum cawngtu a nupi kha mah hna hi mi zeidah an si tiah a hal. Nupi nihcun “hi kong hi na lungre theihter duh hlah. Sal pawl i fale an si tiah a leh ti a si. Cu tikah Robert Taikes nih Singinn an kai lo maw tiah a hal than i “an kai lo, ngakchiat tein rian an tuan cang” a ti. Cu tikah Robert Taikes cu a thinlung a nuam lo i hi hna hi tha tein cawnpiak siseh law an fim ko lai tiah a zumh. Cucaah a khomh hna i pathian bia le a dang fimthiamnak hna kha an cawnpiak hna ti a si. Cuticun Sunday church School cawnpiaknak cu aa thawk.
Cawnnak timi hi Isarel miphun pawl tuanbia kan zoh tikah, patling cia 10 an um ahcun Synogogue an tuah i Judah Biaknak kong le Judah miphun kong an cawn tawn. Cu Synogogue i a cawngmi hna kha Hebrew holh in “Talmid” tiah an auh hna i Greek holh in “Mathetes” an ti hna. Latin holh in “Discipulus” tiah anti. Asuallam cu cawn (learn) a si. Cucaah zumtu pawl cu “a cawngmi mibu” (learning society) kan si.
Cawnnak timi hi Bawi Jesuh zong nih vawlei a um lio ah a rak hmanmi a si. Bawi Jesuh nih hin a riantuannak ah a hman bikmi hna cu cawnpiaknak (teaching), phungchim (preaching), le damternak (healing) hna hi a tlangpi in a rak hmanmi an si. Cucaah Bawi Jesuh nih a riantuannak hmanrua ah cawnpiaknak hi a hmanmi a si. Cucaah a cawnpiaknak a ngeimi zumtu hna cu a "cawngmi" kan si. Cu bantukin nihin ah cawnnak thazang a pemi hna cu an bu a fekmi le a thangchomi an si. eg. Mizo ram presbyterian hna khi zarhpi ni pumh caan poah ah phungchimnak in siloin cawnnak in caan an hmang i cuti cawnnak thazang an pek caah nihin ah buu thencheunak zong a tlawm i Bible hngalhtheihnak lei cun a sangtuk cang.
Cuti cawnnak ah atha bikmi caan cu ngakchiat lio caan hi a si. Kan theih cio bantukin nihin Khrihfabu ah hman awk tlak a simi hna tam deuh cu an ngakchiat lio in Sunday Church School tha tein a rak kaimi an si. Minung cu vawlei kan nunnak ah hin kan zumhmi cu kan hmuhmi hi a si ko. Cu caah kan fa le hi Pathian bia tampi an theih khawhnak hnga nu le pa nih siseh, Khrihfabu nih siseh, biatak tein kan cawnpiak hna a haumi a si. Khrihfabu kan hmailei cu Sunday School ngakchia hi an si. Cucaah ngakchia hi a caan um liote ah zohkhen le cawnpiak a haumi an si.
Bawi Jesuh nihcun ngakchia pawl lohtlau lai a sian hna lo caah “hi ngakchia zumhnak in a pialtertu cu an hngawng ah fangcang rialnak lungtum nganpi thleih in rili cungah hlawt ding an si a ti (Mtt. 18:6). Judah miphun pawl nih dantatnak ah a sang bik in an ruatmi cu mi pakhat nih sualnak a tuah ahcun a sang bik dantatnak cu ngawng ah lungtum thleih in rili ah paih hi a si. Mah dantatnak a fak bikmi hi ngakchia sualnak ah a pialtertu hna dan tatnak ah an rak hman. Cucaah ngakchia sualnak ah pialter le tha tein cawnpiak lo hi Bawi Jesuh nih a duh lo bikmi a si. Pathian sin in kan hmuhmi thluachuahnak vialte lakah vancung ram tiang kan i ken khawhmi cu ngakchia hi an si. Cucaah ngakchia sualnak ah pialter in vawlei ah tantak lai hi Bawi Jesuh nih a phan tuk hringhranmi a si. Cucaah Neneveh rawk lai a sian lonak zong kha, khuachung ah ngakchia thong 120 an um caah a si (Jonah 4:11).
Bible ca chungah ngakchia tha tein a zohkhenhmi hi Moses nu Jochebed hi a si. Siangpahrang Faro nih Hebru tefa chuahka hna kha, pa an si ahcun Nail tiva fenhter dingin nawl a pek hna. Cu tikah Jochebed nih a fapa Moses cu thla thum chung a thuh nain a thuh kho ti lo caah Nail tiva a fenhter. Cu lio ah Faro fanu nih a hmuh i a char. Faro fanu nih Moses zohkhenhtu dingah Jochebed cu a hlang i “ Hi ngakchia te hi keimah caah rak ka zohpiak law a man cu kan pek te lai” a ti (Exo. 2:9). Hi nih a langhtermi cu Ngakchia hi kanmah ta an si lo i Bawipa ta an si. Amah caah zohkhenpiaktu kan si tinak a langhter. Moses cu Jochebed sinah sau hmanh a um lo nain caan tawmpal te a um chungah a chan chung zaa dingin a cawnpiak kho. Sal dirhmun in Pathian bia a cawnpiakmi cu Egypt ram chung i saya tha bik pawl cawnpiakmi nakin a tha deuh. Cu bantukin kan fale hi Pathian bia in kan cawnpiak fuh hna ahcun an chanchung ca a si ko.
Bible nih Pathian bia in fale a cawnpiak thiam lomi kong a chim. David hi pathian lungtawngtu tiah Bible nihcun a chim ko nain fale zohkhenhnak ahcun chambaumi a si. Absalom cu a upa Amnon a thah ruagah a tli. Kum thum hrawng a rau tikah a pa David nih a ngaituk ti caah ralbawi Joab nih Jeruslem ah a rak hruai. Asinain David nih ka fapa Jeruslem a phan ti cu a theih ko nain a tawng duh loin kum hnih tiang a um. Cu tikah Absalon nihcun Joab sinah hi tin a chim “ ka pa nih a ka ton duh lo ah cun ka that deuh she a ti. Absalon nih a fa David cu a hmuh duh ngai ko nain a pa nih a ton duh lo caah Absalon cu a tli than i an pa fa in ral an si caah thih tian in an tian. Cucaah fa le hi cawnpiak thiam le chimhhrin thiam a herhmi a si. Fale cawnpiak thiam le chimhrin thiam hi Siangpahrang sinak zong nih thlinh hleimi a silo i cun ngeih le rum ruang zongah asi hlei lo. Fale cu Khrihfa kan zumhnak ah Pathian nih a kan pekmi laksong an si i cucaah thlarau le thil a si. Pathian sinah thlacamnak he cawnpiak a haumi a si.
Fale chimhhrinnak kong hi Paul nih Efasa khua Khrihfabu ca a kuatnak hna ah kan hmuh. Paul nih Efasa khua ca a kuatnak hna ahhin, Khrihfa nuncan ziaza kong tampi a tial. Cu lakah Efasa 6:1-4, nu le pa nih fale cungah tuanvo kan ngeihmi le fale nih nu le pa cungah tuanvo ngeihnak kong a tial chih. Efasa 6:1 ahcun “ngakchia hna nan nu le nan pa bia ngai hna u, cucu Khrihfa rian a si i a hmanhmi thil zong a si caah nan tuah awk a si. Efasa 6:2 ahcun na nu le na pa upat hna ti hi nawlbia hmasa bik a ti” a ti.
A ngaite ti ahcun “na nu le an pa upat” ti hi Exodus 20:1-17 ningin cun a hman lo. Nawlbia pahra lakah pangannak ah a ummi a si. Asinain Bible thiamsang cheukhat hna nihcun nawlbia 10 hi thenhninh ah then a si i pakhatnak in palinak tiang hi Pathian le minung ipehtlaihnak (vertical) a si. Cun pangannak in pahranak tiang hi minung le minung ipehtleihnak (Horizontal) a si an ti. Cuti ningin minung le minung i pehtleihnak in kan chim ah cun "nu le pa upat hna u" ti cu a pakhatnak cu a si ko. Efasa cakuat hilhfiah tialtu pakhat Wood zong nih “ngakchia ca ahcun zeidang sualpalhnak an tuah lo caah na nu le na pa upta ti cu an caah nawlbia pakhatnak a si ko” a ti. Mah hi kan pom khawh ciomi asi lai dah tiah ka zumh.
Paul hi Bible cahlun kong a thei tukmi a si. Cucaah cakuat a tial tik zongah hin Bible cahlun lei zohchih in a tial lengmang ti kan hmuh. Cahlun ahcun hringtu nu le pa vorhpamh tu hna cu that an si lai (Exo. 21:17) an rak ti. Phung 20:20 ahcun “hringtu nu le pa a vorhpamhmi cu muihnak a rat tikah a meiinn kha a mit lai” a ti. Cun phung 30:20 ahcun “A pa kha zeirello in a nihsawh i a nu kha a tar tikah zei ah a rellomi cu, a mit kha nelrawn langak nih an khoih lai i a taksa kha langta rual nih an ei lai” a ti. Cu pawl kha Mithiang Paul nih "a hmanmi a si caah nan tuah awk a si, cuti nan tuah ahcun ram chungah saupi nan nung lai" a ti.
Cu bantukin mizei miphun le Biaknak cio nih nu le pa upat hi an cawnpiak cionak kan hmuh. Hindu biaknak i an Bible min cu Vedas a si. Mah hi then 4 ah an then i pakhatnak cu Pathian biakning pungsan a si. Pahnihnak cu thlacamnak a si i Pathumnak cu Hla, palinak cu Pathian lungthin le duhnak cawnpiaknak hna an si. Mah cawnpiaknak hi Upanishads tiah min an bunh. Cu chungah cun “na nu le na pa cu Pathian na upat tluk tein upat hna” tiah a um. Cun Buddish cawnpiaknak, Gotama Buddha cawnpiaknak zong ah hringtu nu le pa mitthli dor khat tlakter ahcun fale nun chung sifahnak” an ti ve. Cun Islam biaknak cawnpiakning zongah “na nu le na pa cu upat hna” an ti ve. Cu lengah “bianem tein chawn hna law Pathian sinah “Bawipa ka nu le ka pa nih hi tluk tiang in an ka dawt i an ka cawm, thluachuahnak pe hram ko hna” tiah thlacam tiah (Surah 17:23-24) ah a um. Rom miphun hna zong nih nu le pa cu Pathian muikeng an si caah fale nih an nawlngaih ding a si tiah an ti.
Tuluk, Korea le Japan miphun hna caah nu le pa bia ngaih le upat cu nunphung bantuk ah a cang. An caah pathian dang um loin a thi ciomi nu le pa thlarau kha a biami hna zong an um. Kum fatin a thi ciami thlarau kha an auh hna i puai an tuahpiak hna. Thlachuah an hal hna.
Cu lawng siloin Efasa 6:4 ahcun “nu le pa hna nan fa le kha an thinhung she tiin ti hna hlah u, Khrihfa ziaza le cawnpiaknak he tu thanter hna u” tiah mithiang Paul nih a chim than. Mi cheukhat hna cu fa le kan chimhrinmi hna hi an thinhung lak in kan tuah hmasa hna. An thinhun khoh in biachim cu an ngai kho ti lo. Cu tikah nu le pa chimhrinmi kha i thanpi loin thinhun tu kha an i thanpi deuh tawn. Cu bantuk cawnpiaknak (method) cu Paul nih a kan cawnpiakmi a si lo. Paul nihcun “Khrihfa ziaza le cawnpiaknak he tu khan thanter hna u” a ti. Khrifa cawnpiaknak nih zeitik hmanh ah mi kha an thin a hunter bal lo. Cu nakin cun nuncaan dawh le ziaza dawhtu in a thanter hna. Cu caah cawnpiakning hi biapi ngaimi a si.
Albert Strong nihcun “ngakchia nunnak hi catial rih lomi catlap bantuk a si” a ti. Cu chungah aa tial hmasa bikmi cu ngakchia nih an i thanpimi le an nunning cu a si. Cucaah nu le pa hi ngakchia caah cun biapi ngaimi kan si. Nu le pa nih ngakchia a lawngmi, zeihmanh a um rih lomi an thinlung chungah kan tial hmasa piakmi hna kha an i thanpi mi cu a si ko. Cucaah thinhun te hna a lawngmi catlap cungah kan tialpiak hna ahcun an caah a thami a si ti lo. Hruaitu Magazine ah Par Hlei Thluai an timi nu nih a tialmi hi ka duh ngai. A tialmi cu “Minung nunnak a thleng khotu cu thlarau riantuannak hi a si. Asinain thlarau nih a hmanmi cu cawnpiaktu le a cawnpiakmi bia kha an si” a ti. Cucaah kan cawnpiakmi hna bia hi a hman lo ahcun kan fale sinah thlarau zong nih rian a tuan kho lo.
Ngakchia cawnpiaknak lei a tuaktanmi (Psychology) pawl nihcun ngakchia cawnpiaknak ah a tha bikmi cu “ a thami tuanbia chim (Telling good story) le zohnak in cawn (learn by looking) hna hi an tha bik” an ti. Chin miphun cu tuanbia kan ngeihmi le kan hngalhmi hna hi ningthihnak le thinphannak a chuahpitu deuh lawngte an si. eg. Cakei kong, muthla kong tbk hna le Duh Mang le Dar Din tbk lunglennak le zunngeihnak hna deuh hi a tam. Miphun dang nih ca an tialmi tete zong kan rel kho lo i vanthat ah Khrihfa kan si hnu lawngin Bible ca chungah ummi tuanbia thatha hna kan theih khawh. Cucaah Bible chung i a ummi David kong, Joseph kong tbk a thami tuanbia hna kha kan chimh hna ding a si. Vawleicung ah Pathian bia lo cun minung nunnak taktak a pe khomi le nun a thleng khomi an um lo.
A pahninhnak ah ngakchia cu zohnak in le hmuhnak in a cawngmi an si. Cucaah mi cheukhat inn ahcun kan fale nih nifatin zuu, kuat, hna le siknak le velhnak, phunzainak le hrocernak, a thawng bik le a fim bik ah i ruahnak hna hi a si. Kan chim cang bantukin ngakchia cu hmuhnak le zohnak in a cawngmi an si (learn by looking). Cuti an hmuhmi an i thanpi tikah an nunning cu duhnung an si kho ti lo. Cucaah Paul nih cu bantuk thil ngakchia nih an tonmi kha a theihtuk caah cu nakin cun “Khrihfa ziaza le cawnpiaknak he tu thanter hna u” a ti. Cucaah nu le pa nih kan fale siter kan duh lomi hna kha kanmah nih kan zulh hmasa a hermi a si. Cuti kan zulh hmasa ahcun thlalang kan bih i kan mah mui a cuan bantukin kan fale cu kanmah mui an cuang ko lai.
Mtt. 19:13-15 nihcun “ngakchia cu don hna hlah u, ka sinah ratter ko hna u vancung pennak cu anmah ta a si”a ti. Bawi Jesuh nih hin ngakchia hna hi dirhmun sang ah a rak chiah hna. Cu lengah ngakchia hi an nunnak nih Bawipa a hlam i cu bantuk cun Jesuh zong nih a hlam ve hna. Ngakchia cu thlauh hna hlah u, ka sinah ratter ko hna u a ti. Asinain nu le pa hna nih ngakchia thinlung le nunnak nih Bawipa dawtnak tihal in an hal ve ti kha kan thei kho tawn lo. Kan fale hi Biakinn ah chuahpi Sunday church School kaiternak ah thazaang a pe lomi, a herh tiah a ruat lomi kan um. Cu bantukin Khrihfabu zong nih kan fale dirhmun theihpiak thiam in progem tampi in suaipiak thiam kan herh. Cuti kan tuah lo ahcun ngakchia, Pathian he an i ton khawhnak ah donkhamtu kan si sual khomi a si. Bawi Jesuh nih cu bantuk cu a duh lo i “Ngakchia cu thluah hna hlah u (don hna hlah u), ka sinah ratter ko hna u” a ti. Ngakchia Bawipa sinah a phanpitu kan si hi a biapi tuk hringhran. K
Comments
Post a Comment