KHRIHFA NIH KAN ZULHDING LAM PATHUM

1.Emmau khau lei lam (Lk. 24:13-35)

Emmau khua lei kalnak kong hi cauk dang nih a tialmi a tam lo . Mark 16:12-13 ah a tial nain tlawmte lawng a si.
 Cu lengah Emmau khualei kalnak kong he aa pehtlai maw ti zawng hi a fiang lomi a si. Emmau khua cu Jeruslem in meng 7 a hla i Jeruslem in nitlaklei ah a um mi a si.A taunbia an chimnak ahcun Rome Siangpahrang Vespasian nih ralkap hlun pension pawl a chiahnak hna hmun a si a timi zong an um. 1948 kumah UN nih Isarael miphun ram a pek lio, Arap pawl he an i do i a rawh dih cang.

Emmau khua lei a kal mi hna hi Kliopas le a hawi an si i an kal pah in an chim mi cu zarhpi ni zingka i thil a cangmi tthlan ah ruah a um ti lonak kong kha a si. Cu ti an chimlio ah Jesuh nih a rak phan hna i an hmuh nain an thei lo. Asinain an i ceihmi kong kha Jesuh nih a theih hna i nan va hrut tuk dah tiah a ti hna.

Asuallam cu Bible nih a chimmi Profet pawl nih an chim mi an theihkawh lo kha a chim duhmi a si. Theihkawh lo ti hi Greek holh in "bradeis" timi biafang in a rami a si i suallam cu " zumh har" tinak a si. A ngaingai ti ahcun Profet pawl nih an rak chimchung cang mi kha cu thil a tlin tikah fawite in Emmau khua lei a kalmi nih an theih ding asinain an theih kho lo.

A hme 27 Kliopas le a hawi nih suallam an theih lomi an ceihmi kong kha Bawi Jesuh nih a fainter piak hna . Greek holh in "Hermeneuos" ti mi biafang hi mirang in" Herneneutic" ti a si i " fianternak"tinak suallam a si . Laiholh in hrilhfiah kan timi khi a si. Voi tampi cu Bible ca ah a hardeuh kan timi hna khi Bawi Jesuh nih rak chimfing sehlaw kan ti tawn. Emmau khualei a kal mi hna pahninh hi mi vanttha ngai an si . Zeicaah tiah Bawi Jesuh nih an theih lomi kha a fianter piak hna.

A hme 23 ah Bawi Jesuh cu a lan lai bantuk in a umter tiah kan hmunh. A umter timi hi Greek nih cun "hypocritas " an ti i miring nih mah biafang hi "hypocrite " an ti. Mah biafang hi Lk. 6:42 nih cun "midepde" ti mi biafang a hman i Hakha holh in cun" ziatthiam" kan ti mi khi a si. Ziatthiam timi hi khrihfa biafang deuh ah ruah a si.

Emmau khua lei a kalmi hna pahninh kong chim tik ah a bik in " kan sinah tlung ve ko " timi bia i a si. Hi bantuk bia hi Bible ah a tam lo. Lydia nih Pawl le Sillas kha a sawm hna (lam. 16:15) le Abraham nih a inn hmai thingzarh kung tang i vancung mi pathum kha a sawm hna (Gen.18:4-5). Abraham cu a khual pawl nih ruah lopi in fapa thluachuah Isak an rak pek. Lk.16:15 ahcun Lydia cu pawl nih a chimmi thawngttha a theih khawh in a sawm hna . Cu caah tluninn sawm hi phunhninh a um tinak a si. Zakia cu Bawi Jesuh a inn ah a tlun ahcun " mi sifak caah ka ngeihmi hnarcheu ka pek lai,Cun ka hlenmi hna an um ahcuna letli in ka cham hna lai' a ti( lk.19:8)

Emmau khua lei a kalmi hna tu cu Bawi Jesuh bia a chim mi an theih hnu in a si i fiangte in cun an thei rih lo. Cu caah an sawm ve. Jesuh nih thinlung takte in a sawnmi hna sinah cun a tlung i an sin ah rawl a dum ve tik ah fiangte in an hngalh i an zumh. Cu hlan ahcun mit lawng in an hmuh i hna lawngin an theih nain atu cu an zumh cang. Mitthiang Pawl nih cun Kan nih cu zumhnak in kan nung ,hmuhnak in kan nung lo a rak ti (11 Cor.5:7). Emmau khua lei lam cu Jesuh he tawnnak lam a chim duhmi a si. Khrihfa nih kan herh mi cu Bawi Jesuh he i tawn hi a si. Cu bantuk in kan nih hna zawng nifatin kan nunnak ah thiangtthlarau kha thinlung takte in tluninn kan awnh ve ding a si. "Ngaihmanh innka ah ka dir i ka kingh, Ahohmanh an si ah ka aw a thei i innka a ka hunmi cu an inn chungah cun ka lut lai i a sinah rawl ka dum lai i amah zawng ka sinah a dum ve lai" (Bia.3:20)

2. Jericho khua lei lam (luke,10:25-37).

Jericho khualei kalnak lam kan ti tik ah chim duhmi cu Samaria mittha pa kong kha a si. Samaria mittha pa kong hi AD. 130-200 lio hruaitu Marcion Trenaeaus si hna seh, AD. 1800 middle ages lio si hna seh reformation chan ah siseh Bible nih a chimning siloin hrifiah a tuah mi tampi an rak um. eg. Samaria mittha pa kha Bawi Jesuh caan ah an chim i Khualbuk kha Khrihfabu caan ah an rak chim . Hi bantuk Bible fianternak hi "ellegorical interpretation" ti a si i Bawi Jesuh nih cun thei sehlaw ka chim duhmi asilo a ti hnga. Cu caah Bible hi chim tik ah ralrin a hau ngaimi a si.

Smaria mitha kong Bawi Jesuh nih phungbia cawnpiaktu pa a chimh tikah hodah a inn pa cu a si hnga tiah a hal. Phungbia cawnpiaktu saya nih cun "amah a zangfahtu kha "tiah Luke chung ahcun a lehnak kan hmunh. Bawi Jesuh nih "cu ti na tuah ahcun na nung lai" a ti. Hmundang ahcun "vancung pennak he na hlat lo" a ti.

Samaria miphun hna hi Epharaim le manaset hrin an si. Israel miphun 12 chungah telh an si. Asiria nih Judah ram a lak lioah BC.722 chaklei ramah a taangmi an si. Judah pawl cu Pathain pakhat a bia mi an si i nawlbia kha a zumhmi nain Samaria miphun cu an nautat hna. Samaria changreu ei cu uico rawl ei tluk ah an ni ruat. Pathian an Biak ti duh hna lo.

Judah miphun nih cun anmah miphun asilo mi le an Biaknak ah a umlomi hna cu innpa ah an ruat hna lo. Damiah nihcun a thil duh ah an velh ,Thlangbawi le Levi hna nih cun zeirel lonak in harnak an pek ve. Moses nawlbia ahcun tlangbawi pawl cu "mithi nan tawng lai lo" ti a si. Cu caah an rian nih thilttha a tuahter kho hna lo. Nihin kan ram zawngah hi bantuk thil hi a um khomi a si. Pathian dawtnak kan hmunh kan co mi in thiltha tuah hi kan i bomh cio ding a si. Hi Bible cang ah hin biahalnak pakhat a um kho. Inn pa sinak nih maw dawtnak a chuah pi ,dawtnak nih maw inn pa sinak a chuah pi ?. Khrihfa sinak lei in kan leh ahcun Pathin dawtnak nih hin inn pa tha sinak a chuah pi kan ti hnga.

3. Gaza lei lam (lam.8:26-40).

Bible chungah kan hmunh bantuk in Gaza lam hi lam hlun a si i a hohmanh nih an zulh ti lomi a si. Cu ka hmun ahcun Philip kha kal a fialnak kan hmunh. Cu bnatuk in Bible kan zoh tik ah Pathian nih thawngttha chim a kan fialnak hi mi nih thawngttha an theih bal lonak hmun ah a si tawn. Pawl zawng nih a hohmanh an kal bal lonak hmun ah a ti ve.

Ethiopia pa hi Siangpahrang nu cawngtu a si i cu lio chan ahcun Siangpahrang nu a cawngtu paoh hna kha buainak a um sual lai tiah an til an dilh tawn hna . Mah ahcun a tel ve mi a si. Deu. 23:1 ning in cun Judah Biaknak chungah amah lawng hi aa tel kho mi a si hnga. Gaza khua hi Filistin ram chung ummi khuapi pakhat a si. Samson a tlawnlennak khua kha a si.

Tidilh pa nih rel mi cauk hi Isaiah cauk a si i Isaiah cauk hi rel tik ah a theih a har ngaimi a si .          Atu tiangah hin a ralai mi pa a timi hi a hodah a si hnga tiah Bible sianginn te hna ahcun cawn a si. Philip kha thlarau nih " kal tuah" a ti. Pathian nih hin amah a riantuantu pawl kha " kal" a ti lengmang nak kan hmunh. Hmunkhat i um ko hi cu a duh lo deuh bantuk a si (Lam.1:8). Cu caah kan nih SCF zawng nih Gankaw myone Yaw pengah mission rian kan tuan ve.

Cu caah zumtu pakhat cio nih mission kung nih nan inn cio an lentik hnaah kan pek cio nak lai kan sawm hna. Philip caah cun Ethiopia pa hi mithar ngai a si hnga. Tildit mi a si fawn i amah sin ah thawngttha a chim mi hi cu anmah Judah phung leng a si caah a riantuannak a kau tinak a si.

Cucaah nihin zumtu pawl nih Pathian a thei rih lomi sin ah Pathain dawtnak a theimi nih kan pawngkam minung sin ah siseh ramthar ah siseh kan chim kan phuan ding a si. Ethiopia pa nih a rel mi Bible ca hi Isaiah a si caah Isaiah Isaiah 56:3b chung i "Ethiopia pawl nih fa ngei kho lomi kan si caah Pathian minung pawl sin ah kan tel kho lai lo ti hna hlah seh"timi le Isaiah 56:4 chungh zeitikhmanhah tildit pawl cu philh nan si lai lo ti pawl kha a hmu lai. Judah phugning in a si khawh lonak kha a ruah lai.

Cu tikah Mesaiah a riantuannak he pehtlai in Philip nih thil a si khawhnak kha a fainter tik ah Ethiopia pa cu aa lawmtuk lai. Cu tik ah Pathian dawtnak kha fiangtuk in a theih lai. Cu tik ah ti zawng a um keimah zawng ka um zei nih dah a ka donh a tinak kha a si lai. Pathian dawtnak a thei mi hna nih cun thaizing ah kip ah ti mi caan hi an hngak bal lo. Tipil a in khawh in Philip kha Pathian thlarau nih a cawi i a lo ti in a um . Khua ruahhar ngai ding a si nain Ethiopa pa kha a khuaruah a har lo. Zei caah tiah zumtu taktak nih hin zei bantuk thil an tawn zawngah an caah khua ruahharnak le thinphannak a um ti lo.